NOBELOVA NAGRADA ZA GRAVITACIONE TALASE
(NOBEL 2017) Tačno u podne, po tradiciji u utorak, drugog dana takozvane Nobelove oktobarske nedelje, Švedska kraljevska akademija nauka saopštila je i ovogodišnje dobitnike Nobelove nagrade za fiziku
. Ovog po svemu istorijskog Nobela dobila su tri javnosti od ranije dobro poznata američka fizičara: Rejner Vajs sa Tehnološkog instituta u Masačusetsu (MIT), kao i Beri Beriš i Kip Torn sa Instituta za tehnologiju u Kaliforniji (Caltech), za kako je saopšteno „odlučujući doprinos razvoju LIGO detektora i opservaciju gravitacionih talasa“.
Оva vest dočekana je sa oduševljenjem u svetu fizičara, gde Nobelova nagrada inače igra izuzetno važnu ulogu. U fizici ona ponekad popularizuje zapostavljene istraživačke teme ili čak utvrđuje jesu li čitave oblasti istraživanja naučno prihvatljive.
Zbog toga ova nagrada najčešće dolazi tek mnogo godina nakon otkrića. Izuzetno se retko događa da Nobelom bude nagrađeno otkriće iz prethodne godine, kao što je sada učinio Nobelov komitet dodelivši nagradu Vajsu, Berišu i Tornu.
Međutim, njihov doprinos izazvao je prethodnog proleća globalnu medijsku pažnju takvih razmera da se malo šta u nauci može sa tim porediti. Kada je sredinom februara 2016. američka Nacionalna naučna fondacija objavila da su dva LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) detektora otkrila gravitacione talase, to je zaintrigiralo i sasvim obične ljude širom sveta.
Nakon toga, LIGO ilustracija gravitacionih talasa (sa slike) širila se kroz medije i društvene mreže.
Uočene gravitacione talase, koji se inače prostiru kroz svemir brzinom svetlosti, prouzrokovale su dve crne rupe u sudaru koji se dogodio pre čitavih 1,3 milijardi godina. Postojanje ovakvih talasa teorijski je predvideo Albert Ajnštajn svojom Opštom teorijom relativnosti, pre tačno 100 godina, ali ni sam Ajnštajn nije verovao da ih možemo detektovati.
Mada je teorija relativnosti nepobitno dokazana, sve do radova Rejnera Vajsa iz sedamdesetih godina niko nije pokušavao da ulovi same gravitacione talase. Sa idejom koju su on i Kipt Torn promovisali, a koju je Beri Beriš doveo do ostvarenja, sa ovim ciljem u Americi je pokrenut LIGO eksperiment.
Nakon početnih eksperimenata u prethodnoj deceniji, na uzajamnoj udaljenosti od 3000 kilometara, u Livingstonu i Hanfordu, dva napredna LIGO detektora puštena su u rad u jesen 2015. godine. Odmah po pokretranju nove instalacije, detektovani su signali za koje će se ispostaviti da su misteriozni gravitacioni talasi.
Naučnici na LIGO eksperimentu su potom pola godine proveravali ovaj rezultat pre nego što su ga objavili i izazvali svetsku medijsku lavinu, koja je stigla i do Srbije. Godinu dana kasnije, LIGO rezultat je potvrđen i Nobelovom nagradom.
(S.B./M.Đ.)
—–
FOTO: LIGO