HIGSOV ODLAZAK
Slavni britanski fizičar, Piter Higs, preminuo je 8. aprila 2024. u Edinburgu. Jedan od simbola savremene fizike, Higs je doživeo duboku starost, 94 godine, kao i opšte priznanje koje je dobio malo koji naučnik današnjice.
Naime, 2013. godine Higs je dobio Nobelovu nagradu za fiziku, a tokom poslednjih 50 godina postao je član brojnih akademija i dodeljene su mu gotovo sve prestižne nagrade koje postoje u prirodnim naukama – Volfova nagrada, Hjuzova, Raderfordova i Dirakova medalja, nagrada američkog i evropskog društva fizičara, a kako to biva u Velikoj Britaniji dodeljeno mu je i plemićko priznanje kojim je postao član reda Companions of Honour, što nije titula poput lorda ili vojvode, ali mu je omogućavalo da iza imena dopiše CH.
No, najtrajnije priznanje Higs je dobio od kolega fizičara koji su pre više decenija, mnogo pre nego što je pozvan kod kraljice u Bakingemsku palatu, po njemu nazvali jednu od najčudnijih čestica koje postoje u Univerzumu – Higsov bozon. Zaplet je, naravno, u tome da je upravo Piter Higs istraživač koji je predvideo postojanje ove čestice. Kako to biva u nauci, Higs u tom predviđanju nije bio sam i njegov je doprinos neodvojiv od rada cele grupe teoretičara koji su 1964. godine objavili tri prelomna rada u časopisu Physical Review Letters uvodeći u fiziku ideju o novoj čestici koja omogućuje materijalnim česticama da imaju masu.
Higsov bozon je kasnije popularno nazvan i Božja čestica, zbog naslova istoimene knjige, što je raspalilo maštu miliona ljudi koji su u upornoj, višedecenijskoj potrazi fizičara za česticom tog imena videli dublje značenje nego što inače vide u fizici elementarnih čestica.
Pitanje postojanja Higsovog bozona, međutim, bilo je jedna od centralnih dilema moderne fizike i išlo je dotle da je od njegovog postojanja zavisilo da li važi takozvani Standardni model, što je teorija koja opisuje od čega je (i kako) sve u svetu oko nas izgrađeno. No, na eksperimentalnu potvrdu postojanja ovog vrlo teškog bozona moralo se dugo čekati – na kraju je u CERN-u izgrađen najveći akcelerator današnjice, LHC, sa ciljem da otkrije Higsa.
U julu 2012. godine dva različita eksperimenta na ovom akceleratoru, grupe ATLAS i CMS, simultano su došle do otkrića koje se smatra verovatno najvećim naučnim događajem u 21. veku – da Higsov bozon postoji. Godinu dana kasnije, Piter Higs i njegov kolega Fransoa Angler osvojili su Nobelovu nagradu jer se njihovo teorijsko predviđanje pokazalo ispravnim, kao i da je fizika koju poznajemo u saglasju sa prirodom.
„Lepo je ponekad biti u pravu“, rekao je uvek skromni Higs u izjavi novinarima nakon što su mu javili da je na LHC akceleratoru, u detektorima 100 metara pod zemljom, uočeno postojanje čestice koja će zauvek nositi njegovo ime.
—
Tekst: Slobodan Bubnjević
Foto: CERN