SRBIJA 1217.
(Istorija utorkom) Ovo je mogla biti značajna godišnjica – ove godine navršava se 800 godina otkako je Srbija prvi put dobila državnost i postala kraljevina.
Pre tačno osam vekova, 1217. godine, za prvog kralja Srbije je krunisan dotadašnji veliki župan Nemanja Drugi, koji se upravo zato što je prvi krunisani vladar u dinastiji Nemanjića danas uglavnom naziva Stefan Prvovenčani (inače, oba imena imaju slično značenje, jer Stefan znači „onaj koji je krunisan“, što je i razlog zašto svi potonji Nemanjići na vlasti, ali ne samo oni, pridodaju Stefan svom imenu).
Dve godine kasnije, 1219, Stefanov brat Rastko, Sveti Sava, izdjestvovaće u Nikeji od carigradskog patrijarha i autokefalnost srpske arhepiskopije.
Moderni istoričari se mahom slažu da dvojica Nemanjinih sinova u zajedničkom dogovoru i planski, korak po korak, u prve dve decenije 13. veka u pravom smislu grade srednjevekovnu državu od nezavisne teritorije unutar Vizantijskog carstva koju im je ostavio otac Stefan Nemanja.
Okolnosti im idu na ruku kao retko kada potom u istoriji – unutrašnji sukobi (sa najstarijim bratom, Vukanom) su razrešeni, vlada stabilnost u župama i gradovima kojima upravljaju, uspostavljena je saradnja sa tada izuzetno moćnom Mletačkom republikom, sa Dubrovnikom preko koga se intenzivno trguje, kao i sa severnom Ugarskom.
No, braći Stefanu i Savi izuzetno pogoduju i nesreće u okruženju – moćnu susednu Bugarsku razdiru unutrašnji sukobi, a potom je napadaju Tatari, dok iznenada i neočekivano umire ne jedan nego više neprijatelja koji u par navrata pripremaju napad na Srbiju u toj epohi.
Svakako, za uspeh balkanskog poduhvata dvojice Nemanjića najviše je presudan pad Carigrada koji se dogodio 1204. godine kad je četvrti krstaški rat krenuo u čudnom smeru, a krstaši osvojili i razorili prestonicu Vizantije. U ovoj epohi, ona je raspračana na franačke posede i susedno, Nikejsko carstvo, gde su se Grci povukli sve do ponovnog osvajanja Carigrada u drugoj polovini veka. U tim okolnostima, Srbija na severu nesmetano raste.
Međutim, za većinu stanovnika tadašnje Srbije, koja obuhvata prostor od Neretve do Velike Morave, život nije preterano ugodan. Pismenost ne postoji i prvi manastriri kao potonja središta kulture se tek podižu. Gradovi su uglavnom izgrađeni oko nekadašnjih rimskih i grčkih utvra, a Srbija osim Rasa nema pravu prestonicu.
Kao i većina stanovnika Evrope u Srednjem veku, ljudi se hrane žitaricama, ali se sadi i bob i sočivo. Tek se grade prvi vinogradi, pčelarstvo je u povoju, postoje vodenice, ali konja u Srbiji jedva da ima i zemlja se obrađuje isključivo volovima.
Prave se krčevine od lugova, ali ni plodne zemlje nema previše. Ne postoji prihrana zemljišta, tako da se koristi dvopoljni sistem, a nakon što se zemlja isposti, ostavlja se na ugar. Rudarstvo će u Srbiju doći tek vek kasnije kada se u zemlji budu naselili nemački rudari, Sasi.
Osvajanja u ovom dobu su stoga pomalo i nužnost – proširenja kraljevine donose ne samo blago i uticaj, nego i nova obradiva zemljišta i hranu.
No, feudalni sistem je uveliko izgrađen tako da je uz malobrojne boljare i vlastelu, većina stanovništva neslobodna i u zavisnom položaju – prema brojnim propisanim obavezama i porezima, zabeležena je njihova podela na meropse, sokalnike, otroke, rataje, popove, dijake i uljare (pčelare).
Fotografija prikazuje takozvanu triforu, prekrasno izvajan natprozornik i trodelni prozor na apsidi u manastiskoj crkvi u Studenici, koju je u 12. veku podigao Stefan Nemanja, a kojoj je Sveti Sava bio namenio ulogu prestone crkve u novoj državi, ali mu se ideja nije ostvarila, budući da je i sam sahranjen u Mileševi.
(S.B.)
—–
Foto: Studenica, TOS