USPON I PAD DIZEL MOTORA

Postaje sve izvesnije da bi se dizel motori u skorijoj budućnosti mogli povući sa drumova. Pod utiskom Dizel-gejta, kako je nazvana afera sa Volfsvagenovim motora koji su nameštali testove, poljuljano je poverenje u bilo kakve ekološke standarde motora sa unutrašnjim sagorevanjem, a posebno u dizel motore.

Nakon što je nedavno i Federalni administrativni sud u Lajpcigu, kao najviša sudska instanca u Nemačkoj, doneo istorijsku odluku o zabrani dizela u gradovima Nemačke, dizel je kao jedna od najranjivijih meta ekoloških aktivista izgubio svoje najveće (i najmoćnije) uporište.

Tehnologija dizel motora razvijena je krajem XIX veka, gotovo čitav vek pre nego što će doživeti svoju ekonomsku eksploziju. Ona nastaje u poznoj fazi industrijske revolucije koja se u Nemačkoj kao i ostatku zapadne Evrope već pola veka razvijala zahvaljujući bespoštednom sagorevanju uglja u parnim mašinama. I upravo magnati tog doba, uviđajući sve manjkavosti sveta zavisnog isključivo od rada čudovišnih ugljenokopa i peći koje je preteško bilo hraniti gorivom, podstiču potragu za novom vrstom mašina.

Dizel nosi ime po izumitelju ovog tipa motora sa unutrašnjim sagorevanjem, nemačkom pronalazaču Rudolfu Dizelu (1858-1913), koji je samo jedan od nemačkih inovatora tog doba. Poreklom Bavarac, rođen je u Parizu, ali je u eri prusko-francuskog rata njegova porodica napustila Francusku. Zahvaljujući obrazovanju inženjera, Dizel je unapredio porodičnu industriju izumom, kako se smatralo, najsavršenijeg motora.

Njegova relativno rana smrt je, inače, bila jedna od najvećih krimi afera epohe i zanimljiva priča za sebe. Dizel je, naime, nastradao kada se 1913. godine zaputio u London na sastanak sa predstavnicima preduzeća koje se bavilo motorima. Ukrcao se 29. septembra na parobrod Drezden, večerao i otišao u svoju kabinu u 10 sati uveče, zamolivši poslugu da ga probudi u 6.15 ujutru. Međutim, nakon toga nikada više nije viđen – njegova kabina je bila prazna, a njegovo telo nije pronađeno.

Slučaj o kome je dugo pisala evropska štampa nikad nije rešen. U njemu su se pojavili i norveški ribolovci koji su navodno videli leš kako pluta Severnim morem u fazi raspadanja, potom navodna britanska zavera i plan da se dizel motori uvedu u podmornice, dnevničke beleške, kao i torba sa tadašnjih 200.000 nemačkih maraka koju je Dizel ostavio svojoj ženi sa zahtevom da je otvori tek pet dana nakon njegovog odlaska.

Inače, dizel motor na scenu izlazi još 1886. godine nakon što je Dizel objavio rad o „teoriji i konstrukciji toplotnog motora koji će zameniti parnu mašinu i motore sa unutrašnjim sagorevanjem poznate danas“. Jedan od prvih prototipova koji spolja zapravo liči na parnu mašinu, po Dizelovom rešenju, napravilo je preduzeće MAN AG.

Težnja epohe je novi, efikasni hemijski pogon, toplotna mašina koja radi bez otvorenog plamena. U potrazi za njom nemačke laboratorije i preduzeća, jedna za drugim, osamdesetih godina XIX veka izlaze na tržište sa novim, sve efikasnijim i sve moćnijim tehničkim rešenjma. Većina ovih proizvoda nastaje kroz termodinamičke opite sa gasovima i izume koji pokušavaju da unaprede tada svemoćnu i naizgled nezamenljivu parnu mašinu.

Dizel-motor je vrhunac ove potrage – moćni pogonski element koji ne samo da počiva na unutrašnjem sagorevanju, nezavistan je od uglja i radi dvotaktno, pa i četvorotaktno, već ima i najviši koeficijent korisnog dejstva u svetu motora. I uz to, za razliku od manje efikasnog benzinskog motora, predstavlja ostvarenje termodinamičkog sna – funkcioniše u ciklusu bez ijedne jedine varnice, tako što izaziva paljenje pritiskom klipova. Fotografija prikazuje jedan danas muzejski dizel motor iz 1930. godine koji je radio kao velika pumpa za vodu.

Motor će brzo naći primenu u raznim oblastima života, pre svega u industriji, budući da ima najveću efikasnost barem među onim toplotnim mašinama koje su ušle u upotrebu. U avijaciji i na drumovima tokom XX veka nije bilo mnogo mesta za dizel – tim svetom dominira benzinski motor koji neprikosnoveno dostiže najveći broj obrtaja u minuti.

No, sa naftnom krizom sedamdesetih godina, počinje uspon dizel motora u auto-industriji. Kao efikasniji, pa stoga i manji potrošač goriva, dizel se čini kao praktično rešenje i uskoro njegov udeo na tržištu počinje da raste. Prema više puta citiranim podacima Britanskog društva za trgovinu i proizvodnju motora, u Evropskoj uniji danas tačno 50 odsto prodatih vozila ima dizel motor.

S.B./Po motivima teksta istog autora objavljenog u nedeljniku Vreme

—–

Foto: Depositphoto/Leont