POREKLO EVOLUCIJE

(Godišnjica Čarlsa Darvina*) “Za bilo koga ko bude proučavao simbole našeg doba”, piše engleski biolog i mislilac Tomas Haksli (1825–1895), “pojava filozofije evolucije, u odnosu na njenu poziciju na tronu ljudske misli, na koju je stigla iz limba prezrenih i, kako su se mnogi nadali, zaboravljenih stvari, predstavljaće najveće znamenje 19. veka.”

Njen kreator, autor teorije evolucije, engleski prirodnjak Čarls Darvin (1809-1882) rodio se 12. februara, pre 214 godina. Tokom većeg dela života koji se sasvim smestio u 19. vek, Darvin je bio poznat širom Engleske isključivo kao autor knjige „Putovanje broda Bigl” koja mu je uz slavu donela i materijalnu sigurnost, a sadržala je brojne egzotične biološke nalaze.

Čitave četiri decenije nakon povratka sa HMS Bigla, Darvin je neprekidno boravio u svojoj kući u Daunu, bez ikakve volje da bilo kuda ponovo putuje. No, mada ga je tokom ovog perioda ideja o preobražaju živog sveta podsticala da sakuplja i tumači dokaze iz paleontologije, embriologije, geologije, botanike i zoologije, Darvin je svoju teoriju držao gotovo u tajnosti sve do 1859. godine.

Jedan od razloga zašto je tako bojažljivo nastupao sa svojim “poreklom sa modifikacijom” bilo je stanje u kom se transformističko učenje zateklo sredinom 19. veka. Biologijom tog doba do te mere dominira fiksističko učenje francuskog anatoma i oca paleontologije Žorža Kuvijea (1769–1832), da se samom Darvinu činilo kako se u naučnim krugovima na transformizam gleda gotovo kao na jeres.

Koreni transformizama sežu u 17. vek, dok se kao učenje o promenama u živom svetu ozbiljnije razvija sa istraživanjima švedskog botaničara Karla Linea (1707–1778). Krajem XVIII veka, uz razvoj matematike i sve češća otkrića fosilnih ostataka transformizmu se okrenuo veliki broj prirodnjaka. Među njima je bio i deda Čarlsa Darvina, Erazmo (1731–1802), koji je 1794. godine objavio “Zoonomiju ili zakon organskog života”.

Njegovo delo nije presudno uticalo na unuka. Čarls Darvin je, kako piše u “Autobiografiji”, dva puta čitao “Zoonomiju”, ali je došao do razočaravajućeg zaključka o preteranom udelu spekulacija u odnosu na činjenice. Kako piše Tomas Haksli “Erazmo Darvin je zapravo anticipirao pojavu Lamarka, a ne Čarlsa Darvina”.

Prvu celovitu teoriju evolucije pre Darvina postavio je Žan-Batist Lamark (1744–1829) u knjizi “Zoološka evolucija” iz 1809. godine, ali je zapravo on i najodgovorniji za propast svoje teorije. U dugoj debati sa Kuvijeom nije uspeo da odbrani transformističke ideje koje su prirodnjaci, potom, napustili.

Darvin je umesto jedinki počeo da posmatra ponašanje populacija, dao je objašnjenje kako dolazi do transformacije u prirodnoj selekciji. Na njega je u najvećoj meri, uz Lamarka, uticalo delo engleskog geologa Čarlsa Lajela (1797–1875) “Principi geologije” koju je čitao tokom putovanja Biglom.

Ispostavilo se, međutim, da on nije jedini koji se u tišini bavio transformizmom. U proleće 1857. godine, Darvinu je u Daun stiglo pismo sa Malajskog arhipelaga, koje mu je poslao istraživač Alfred Rasel Volas (1823–1913) i u kome izlaže svoje viđenje borbe za opstanak, do kog je nezavisno došao i koje je objavio prethodne, 1856. godine.

Smatra se da je pojava Volasove alternativne teorije zapravo, u najvećom meri podstakla Darvina da sa svojim učenjem konačno izađe u naučnu javnost. Ispostaviće se da među naučnicima ipak nije bilo nepoznato čime se Darvin bavi i on će tokom sledeće godine odgovarati na brojna pisma koja ga podstiču da svoju teoriju objavi. To Darvinovo prvenstvo kao tvorca evolucije čini neupitnim.

No, Darvin će naredne godine ipak ubrzati rad na knjizi, da bi u novembru 1859. godine, “Poreklo vrsta” (Origin of Species by Means of Natural Selection) izašlo iz štampe. Prvo izdanje knjige doživelo je neverovatan uspeh za jednu naučnu knjigu, verovatno jednu od poslednjih koje su pisane jezikom razumljivim širokoj publici i čiji se prvi tiraž rasprodao za nedelju dana. Cinici zato umeju da kažu kako je Bogu sedam dana trebalo da napravi svet, a Darvinu da u njega uvede teoriju evolucije.

—

Tekst: Slobodan Bubnjević

Ilustracija: Depositphotos/Snegok13

—

*Po motivima eseja “Evolcuija brodskog prirodnjaka” od istog autora