PRAISTORIJSKA REVOLUCIJA NA BALKANU

(Iz domaće nauke) Kako je najveća od svih tehnoloških revolucija stigla u Evropu? Čini se na isti onaj način, istim putevima kojim se danas kreću migranti iz Azije i Afrike, putujući ka boljem životu na Zapadu. O tome govore rezultati jednog od najznačajnijih međunarodnih istraživanja o praistoriji Balkana koji su nedavno objavljeni u prestižnom časopisu Nature, u radu pod nazivom The Genomic History of Southeastern Europe..

Zapaženo ne samo među arheolozima, nego i u medijima, ovo istraživanje daje do sada najpotpuniju sliku porekla tokom perioda neolitizacije u ovom delu Evrope. U radu sa 117 potpisnika koje predvodi Iain Mathieson sa Odeljenja za genetiku Harvard Medical School u Bostonu, učestvovala su i tri domaća naučnika – Dušan Borić, Dragana Antonović i Andrej Starović, viši kustos u Narodnom muzeju u Beogradu.

„Kada je reč o neolitizaciji Evrope, to je ozbiljno i vrlo važno pitanje koje zaokuplja pažnju naučnika već više od četiri decenije. Postoje valjani razlozi za to, jer to nije samo stručno, već i krucijalno kulturološko pitanje, povezano sa identitetom savremenih stanovnika našeg kontinenta“, kaže Andrej Starović u razgovoru za “Nauku kroz priče”, čija je duža verzija objavljena u nedeljniku Vreme*.

Aktualizacija ove teme započela je još šezdesetih godina, otkrićem Lepenskog vira i čitavog niza nalazišta, koji su ponudili sasvim nova znanja o praistoriji ovog dela Evrope. Već tada je postalo jasno da je malom području, na obalama Dunava, mahom unutar Đerdapske klisure, došlo do naglih i drastičnih promena u ukupnoj kulturi ljudskih zajednica – život praistorijskih ljudi se preselio u trajna naselja sa planskom proizvodnjom hrane, prvim žitaricama i prvom stokom. Tokom naredne dve decenije, arheolozi su se razmimoilazili u viđenju kako je do toga došlo.

„Jedan od zagovornika autohtonističke struje bio je i originalni istraživač mezolita Đerdapa, profesor Dragoslav Srejović“, podseća Starović, objašnjavajući da je velikan naše arheologije čvrsto verovao kako je neolit, novo i ključno civilizacijsko doba, nastao na samom tlu srpskog Podunavlja, u okviru lovačko-sakupljačkih zajednica kulture Lepenski vir.

Međutim, kako Starović ukazuje – ova ideja nije izdržala test vremena, jer je danas jasno utvrđeno da najranija stoka (ovca, koza i goveče), pa i prve žitarice (ječam, pšenica, proso) nisu pripitomljavani ovde, nego su kao već domestikovane vrste pristigli sa jugoistoka.

U međuvremenu, u debati o tome kako je došlo do te praistorijske revolucije otvoreno je sledeće pitanje – da li su svi ovi noviteti bili „uvezeni“ kroz takozvani model transfera znanja i tehnologije iz bliskoistočnih kolevki novog doba, ili se zapravo radilo o fizičkom preseljenju ljudi, o migracijama stanovništva sa Bliskog Istoka na Balkan?

Nove analize podataka i nalaza sa originalnih istraživanja, pa i nova terenska istraživanja, u kojima je učestvovao i Andrej Starović, ukazala su na odgovor i daju prve prve dokaze o mogućem „stranom“ poreklu neolita u centralnom delu Balkanskog poluostrva.

„Analizom tragova teških metala u kostima sahranjenih pokojnika (izotopi stroncijuma), došlo se do podataka koji govore o tome da bar nekoliko ispitanih osoba nije odraslo i živelo uz Dunav, već negde drugde. Nova ispitivanja genoma u kojima smo učestvovali, jasno su potvrdila ove pretpostavke, ali i ukazala i na precizno poreklo ovih migracija – Anadoliju“, kaže Starović dodajući da rezultati studije koju su upravo objavili u Nature-u ekplicitno potvrđuju arheološku pretpostavku da je početak neolitskog načina života direktno povezan sa migrantima iz Anadolije.

Sa druge strane, novije paleodemografske studije ranog neolita na Levantu pokazuju da su neke vrlo uspešne zajednice farmera, poput Ein Malahe, doživele urbanistički i socijalni kolaps, kada je broj stanovnika u naselju prišao brojci od oko 4000. To znači da migracije anadolskih stočara i zemljoradnika sigurno nisu podrazumevale hiljade ljudi, žena i dece, ali su trajno promenile način života.

Prema svim dosadašnjim saznanjima, poljoprivredna revolucija u Evropi počinje oko sredine sedmog milenijuma stare ere – pre 8500 godina grupe koje žive sasvim novim životnim stilom i izgledaju drugačije započinju kretanje ka Evropi, a već nakon 6300. godine oni žive kao komšije starosedoicma. Jedan vek kasnije, verujemo, imamo i prvu generaciju pridošlica u Đerdapu, gde žive, umiru i bivaju sahranjeni na naseljima dunavskih ribara.

„Prilično dugo, približno desetak generacija, oni žive uz njih i sve više sa njima, sve dok ovim prostorima sasvim ne preovlada originalna balkanska neolitska zajednica, koju danas nazivamo Starčevo“, kaže Starović ukazujući i na to da taj proces nije bio linearan. „Vekovima kasnije, kako to naša studija i pokazuje, u srednjoj Evropi postoje jasni pokazatelji da su neolitske pridošlice živele sasvim izolovano u odnosu na tradicionalne lovce i sakupljače, bez genetskog mešanja“.

Fotografija prikazuje uzorkovanje ostataka praistorijskog skeleta sa nalazišta u Starčevu, koje je vršeno u oktobru prošle godine u Narodnom muzeju.

S.B.
—–

Foto: Andrej Starović / Narodni muzej

*Celokupan razgovor sa Andrejom Starovićem objavljen je u aktuelnom broju nedeljnika Vreme u članku “Hronika balkanskog groblja” istog autora