KOPERNIKOVA PLANETA

Fotografija prikazuje bronzani disk na pločniku u Varšavi koji predstavlja planetu Saturn. Planeta je deo instalacije sa nebeskim telima ispred spomenika poljskom astronomu Nikoli Koperniku (1473 – 1543). A spomenik je, sam po sebi, deo jedne gorke, ali uzbudljive istorijske priče o borbi za nasleđe najznačajnijeg astronoma svih vremena.

Kopernik je ostavio takav trag u nauci revolucionarnim delom “Dē revolutionibus orbium coelestium”. Ovom knjigom, koju je tokom života delio u rukopisu poznatom kao “Komentari”, a koja je potom i odštampana u godini njegove smrti, Kopernik je u XVI veku središte sveta sa Zemlje pomerio na Sunce i uspostavio takozvani heliocentrični sistem koji će zauvek promeniti ne samo astronomiju i nauku, nego i sveukupno poimanje sveta.

Bronzani Saturn, ovde delimično obasjan pravom sunčevom svetlošću, ugrađen je u pločnik u središtu Varšave na malom trgu uz pomenuti spomenik Nikoli Koperniku, koji je, kako se ispostavilo tokom istorije, i sam bio učesnik raznih revolucija.

Spomenik se inače nalazi u Krakovskom predmješću u Varšavi, nekadašnjoj trgovačkoj ulici koja je vodila do kraljevske palate i starog grada (Starog mjesta). Zato je trg sa spomenikom i planetama danas u istorijskom središtu poljske prestonice – ispred palate Akademije nauka Poljske, nedaleko od univerziteta, brojnih crkava i istorijskih građevina, kao što je škola Frederika Šopena.

Kopernikov spomenik je delo poznatog danskog vajara Bertela Torvaldsena. Predstavlja poljskog naučnika kako sedi sa kompasom i armilarnom sferom u rukama, dok na postamentu piše “Nikolaju Koperniku zahvalna nacija” na latinskom i poljskom.

Spomenik je podignut još 1830. godine, u doba kad su Poljaci pokušavali da se oslobode dominacije Ruskog carstva. Spomenik su podigli članovi Društva prijatelja nauke Poljske koji su inače iste godine uzeli učešće i u čuvenom ustanku protiv Rusa u Poljskoj. Istovremeno, predstavnici katoličkog sveštenstva, koji su u Poljskoj uvek imali veliki uticaj, odbili su da prisustvuju otrkivanju spomenika, budući da je Kopernikovo delo još uvek bilo zabranjeno u Rimu.

Pored Rusa i katoličkog klera, na spomenik nisu blagonaklono gledali ni – Nemci. Možda ćete se iznenaditi, ali sasvim nalik na neke slične balkanske rasprave, Poljska i Nemačka se već dugo spore oko Kopernikovog porekla, što je uticalo i na sudbinu njegovog spomenika. Mada je pohađao Univerzitet u Krakovu, živeo u Poljskoj, a njegova porodica priznavala poljskog kralja, Kopernikov maternji jezik bio je nemački, što je povod ove nesrećne polemike.

Zato su u Drugom svetskom ratu, nakon okupacije Varšave, nacisti promenili tablu na postamentu spomenika i postavili nemački natpis “Nikolaju Koperniku od nacije Nemačke”. Poljski pokret otpora 1942. godine krišom je otkinuo nemačku tablu, što je izazvalo odmazdu i čitavu seriju incidenata sa uklanjanjem i vraćanjem više spomenika u Varšavi.

Spomenik je 1944. oštećen tokom poznatog Varšavskog ustanka, a nacisti su ga uklonili sa trga i rešili da ga za kaznu istope. Na sreću, jedinica Vermahta koja ga je prenela na jug Poljske, u Nisu, pred nadiranjem sovjetske Crvene armije morala je da se povuče pre nego što je uništila Kopernika. Spomenik je obnovljen i 1949. godine vraćen u Varšavu.

Godine 2007. na pločniku ispred njega je postavljena instalacija sa Kopernikovim planetama, među kojima je i Saturn sa slike.

—

Tekst i fotografija: Slobodan Bubnjević*