KRATKA ISTORIJA CERN-A

Nakon šest godina pridruženog članstva, Republika Srbija uskoro postaje punopravni član Evropske organizacije za nuklearna istraživanja (CERN). Srbija se tim činom praktično vraća u zajednicu koju je, kao deo nekadašnje SFRJ, osnovala sredinom 20. veka. Istovremeno, premijerka Srbije, Ana Brnabić, zajedno sa ministrom prosvete i grupom nastavnika fizike, danas boravi u CERN-u. Uz potpisivanje jednog memoranduma, premijerka se sastaje sa generalnom direktorkom CERN-a Fabiolom Đanoti. Sa sadašnje 22 članice, CERN je postao svojevsrna država fizičara i bez sumnje, vodeća naučna institucija u Evropi, jedna od retkih gde naš kontinent u naučnom pogledu prednjači u odnosu na Ameriku. Iznenadićete se, ali osnovna zamisao na kojoj je ova organizacija izgrađena nije bila potraga za najdubljim tajnama Univerzuma, nego miran razvoj posleratne Evrope koja se prvo ujedinila oko fizike, a potom oko ekonomije. Kada je CERN nastao? Kako se u njemu razvijala teorija elementarnih čestica? Kada su podignuti tako moćni akceleratori?

9. DECEMBAR 1949.
Francuski fizičar Luj de Brolj na konferenciji u Lozani, u Švajcarskoj, izlaže svojim evropskim kolegama odvažnu ideju da Evropa napravi svoju naučnu organizaciju koja bi mogla da se nosi sa fizikom Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog Saveza. Ideja će se potom razvijati, da bi tri godine kasnije 11 evropskih zemalja formiralo Evropski savet za nuklearno istraživanje (Conseil européen pour la recherche nucléaire, CERN) kao privremeno telo koje će graditi novu ustanovu.

29. SEPTEMBAR 1954.
Na šestom sastanku ovog Saveta, u Parizu 12 najjačih evropskih država među kojima je i Jugoslavija (kao jedina zemlja koja nije deo zapadnog bloka) potpisuje konvenciju o osnivanju Evropske organizacije za nuklearna istraživanja. Privremeni savet je time rasformiran, ali njegov akronim, CERN, zadržan, da bi ostao u upotrebi sve do danas.

11. MAJ 1957.
Na lokaciji kod Ženeve u Švajcarskoj podiže se CERN-ov prvi ubrzivač, odnosno akcelerator elementarnih čestica – Sinhrociklotron od 600 MeV. O dodeli zemljišta za CERN građani kantona Ženeva inače su odlučili referendumom 4 godine ranije sa 16.539 glasova ZA i 7.332 glasa PROTIV izgradnje CERN-a.

3. MAJ 1976.
Nakon što je u CERN-u izgrađen prvi zaista veliki akcelerator dužine 7 km, poznat kao Super Proton Sinhroton (SPS), ova mašina počinje da ubrzava snopove protona. Sa rekordnim brojem magneta, SPS će dugo biti vodeći svetski akcelerator i poslužiće za istraživanje sveta unutar atomskog jezgra.

20. JANUAR 1983.
Tim koji predvode fizičari Karlo Rubija i Simon van der Mir pomoću SPS akceleratora dolazi do jednog od najvećih otkrića 20. veka – u CERN-u otkrivaju postojanje takozvanih W i Z bozona. Ove čestice predstavljaju prenosioce slabe interakcije i njihovo je otkriće postavilo temelj za današnji Standardni model fizike elementarnih čestica koji objašnjava strukturu materije u Univerzumu.

8. FEBRUAR 1988.
Kao najveći građevinski poduhvat u Evropi tog doba, završava se izgradnja akceleratora nazvanog Large Electron-Positron Collider (LEP). Ova ambiciozno zamišljena mašina, zakopane je 100 m ispod Ženeve i predstavlja prsten dužine 27 km. Tunel je iskopan sa greškom od samo jednog centimetra. Nakon što LEP bude korišćen i ugašen deceniju kasnije, u ovom istom tunelu će biti izgrađen najmoćniji akcelerator današnjice – LHC.

20. DECEMBAR 1990.
Pokušavajući da reši naizgled trivijalan zadatak prenosa velikog broja podataka iz CERN-a, ser Tim Berners Li smišlja osnovni koncept današnjeg interneta – url, http i html protokole. Rađa se web. Tako će info.cern.ch postati prvi web sajt ikada napravljen.

15. SEPTEMBAR 1995.
U sudarima na jednom od brojnih, manje poznatih akceleratora u CERN-u, u eksperimentu koji traje tri nedelje, nastaje prva antimaterija koju je čovek napravio. Prvi antiatomi vodonika, odnosno antivodonici živeli su 40 milijarditih delova sekunde.

10. SEPTEMBAR 2008.
U 10 sati i 28 minuta, snop protona će po prvi put proći kroz 27 kilometara dug akceleratorski tunel novog, najmoćnijeg postrojenja koje je čovek ikada napravio. Nazvanog Large Hadron Collider, na LHC-u se snopovi protona ubrzavaju pomoću superprovodnih magneta koji su inače najhladnija tačka u Sunčevom sistemu, da bi se pri sudarima snopova dostizala najviša temperatura u svemiru.

4. JUL 2012.
Rezultati koje će dva najveća međunarodna tima koja rade u CERN-u, kolaboracije ATLAS i CMS, ovog jutra objaviti na konferenciji u Melburnu, obići će kao udarna vest čitavu planetu: potvrđeno je postojanje takozvane Božje čestice, Higsovog bozona.

S.B. / M. Đ.

—–

Foto: CERN