JUGOSLAVIJA

(Istorija utorkom*) Na današnji dan, pre više od jednog veka, 1. decembra 1918. godine, nepun mesec po okončanju Prvog svetskog rata, regent Aleksandar Karađorđević primio je u kući Krsmanovića na Terazijama predstavnike Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba. Nakon što je saslušao adresu kojom je vijeće proklamovalo ujedinjenje, regent je u ime kralja Petra I proglasio “ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca”.

Ovim, takozvanim prvodecembarskim aktom, nastala je Jugoslavija, najveća država koja je u moderno doba osnovana na Zapadnom Balkanu. Država je postojala tokom većeg dela 20. veka, da bi se tokom građanskog rata na dramatičan način raspala 1992. godine, ostavljajući zemljama naslednicama ogromnu baštinu u infrastrukturi, nauci i kulturi, ali i čitav niz otvorenih pitanja kojima se istoričari i dalje bave.

U ”Istoriji Jugoslavije u 20. veku”, jednoj od najuticajniijih knjiga o savremenoj istoriji regiona koju je prihvatila i domaća istoriografija, nemačka istoričarka Mari Žanin Čalić kaže kako “Jugoslavija nipošto nije bila veštačka retortna država kojom su diktirali makijavelistički interesi velikih sila“. U to doba, jugoslovenska ideja je ipak bila samo jedna moguća opcija za narode Balkana, koji su se bez pritiska velikih sila sami odlučili na ujedinjenje.

Mada se danas u domaćoj javnosti ova odluka smatra kontroverznom, malo koji istoričar spori da je ideja o ujedinjenju potekla iz stremljenja srpskih i hrvatskih intelektualnih elita tokom prethodnog 19. veka. Sa prilikama u 1918. godini, ona je postala rešenje kome nisu mogli odoleti ni srpski, ni hrvatski političari, kao i većina od tadašnjih 11 miliona stanovnika ujedinjenog kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.

Okolnosti posle povlačenja Austrije nisu bile jednostavne. Kraljevina Srbija u novu zajednicu ulazi kao pobednica u Velikom ratu, ali iscrpljena strahovitim žrtvama. Sa druge strane, novooslobođene teritorije tonu u haos. Narodno vijeće, naime, predstavlja danas malo poznatu, kratkotrajnu državnu tvorevinu – Državu Slovenaca, Hrvata i Srba koja je nastala u oktobru 1918. odmah po oslobođenju teritorija Hrvatske, Slovenije, Bosne i Srema od Austrougarske monarhije.

Ova teritorijalna oblast izuzev od Srbije, ni od jedne druge države nije dobila međunarodno priznanje. Bez vojske i ikakvog uređenja, suočavala se sa izuzetno velikim brojem izazova – Italija je već anektirala Istru, oblasti oko Rijeke i delove Dalmacije, zemljom su harale bande, a Zagreb potresali štrajkovi i ustanci. Istočni deo teritorije već je doneo odluku o ujedinjenju sa Srbijom.

Nakon ujedinjenja sa Srbijom, novo kraljevstvo je izvesno vreme bilo provizorijum bez Ustava, koji će dobiti naredne godine. Tokom 1919. država će, po potpisivanju Versajskog sporazuma, steći i međunarodno priznanje. Ova nova država se, međutim, od samog osnivanja suočavala i sa brojnim nevoljama – isprva po pitanju spoljnih granica, a potom uređenja, političkih nesuglasica, privrednih i kulturnih razlika.

Nakon dramatičnih sukoba u skupštini i ubistva Stjepana Radića u junu 1928. godine, kralj Aleksandar je 6. januara 1929. godine uveo diktaturu, promenio ime države u Kraljevina Jugoslavija, da bi potom, dve godine kasnije, doneo oktroisani ustav. Mapa prikazuje podelu Jugoslavije iz 1929. na administrativne regije, banovine, koje nisu bile zasnovane na etničkim granicama.

—–

Tekst: Slobodan Bubnjević

Foto: Wikimedia

*Prema istoimenog tekstu, od istog autora, objavljenom na stogodišnjicu ujedinjenja, 01.12.2018.