PUT U ALHAMBRU

(Istorija utorkom) Gigantsko ulje na platnu, dugo pet i visoko tri metra, koje se danas čuva u parlamentarnoj zgradi u Madridu, naslikao je pre 130 godina španski slikar Francisko Pradilja. Slika, u za to doba pomodnom nacionalnom maniru, predstavlja “Pad Alhambre”, događaj od prelomnog značaja za špansku istoriju koji se odigrao 2. januara 1492. godine u današnjoj Granadi, na jugu Španije.

Scena prikazuje osvajanje poslednjeg muslimanskog uporišta na Pirinijeskom poluostrvu. Prethodi joj sedam vekova dug krvavi rat katolika i Maura – islamizovanih i Arapima potčinjenih plemena poteklih sa severa Afrike – koji je bio toliko okrutan da su odsečene glave neprijatelja ustaljene na porodičnim grbovima i kamenim spomenicima. I onda Boabdil, poslednji arapski kralj Alhambre, predaje katoličkim monarsima na padinama Sijera Nevade u Andaluziji, ključeve dragocenog grada sa više predivnih palata i kompleksom vojnih utvrđenja.

Poznata po imenu Alhambra – što je naziv potekao od arapskog Qal’at al-Hamra, odnosno crveni zamak – tvrđava sa crvenim zidinama u zelenoj šumi nazivana je u arapskim izvorima “biserom među smaragdima”, a njena lepota je bila tolika da su je Španci, zapanjeni onim što vide na brdu slavuja, unutar zidina sa četiri kapije, poštedeli i u dobroj meri, očuvali (mada su ne samo Mauri, nego i svaki drugi trag njihove religije i kulture potpuno prognani iz Španije, dok su preobraćenici živeli pod budnim okom Inkvizicije).

Alhambra predstavlja ne samo jedinstven spomenik arapske arhitekture u Evropi, nego i mesto teško opisive lepote koje zapravo spaja nepomirljive kulture. Mada po mnogo čemu udaljena od naših krajeva, pa retko izazova veće interesovanje, Alhambra je spomenik od prvorazrednog civilizacijskog značaja – čudesna palata je podignuta u zenitu sukoba dve religije koje su nemilosrdno ratovale do uzajamnog istrebljenja, da bi potom ostala spomenik poraženom neprijatelju isključivo zbog istančanog ukusa njenih iščezlih graditelja.

Mada simbolizuju neumoljivu pobedničku stranu, kad su preuzeli ključeve od Boadbila, katolički monarsi, kraljica Izabela od Kastilje i kralj Ferninad od Aragona stigli su na kraj putovanja ispunjenog neverovatnim žrtvama. Njih dvoje su jedinstven par čijim su se brakom (se za mnoge nepoželjnim) 1469. godine katolička kraljevstva Španije ujedinila u jednu državu kojoj je nedostajala samo Granada. Da bi i nju prisajedinili, ratovali su punih deset godina.

Igrom neobičnog slučaja, neposredno nakon osvajanja Alhambre, pod istim zidinama, kraljica Izabela sklapa istorijski dogovor sa moreplovcem Kristoferom Kolumbom koji, nakon Granade, istog leta 1492. polazi na put preko Atlantika i potom, s jeseni, otkriva Novi svet.

No, događaji iz 1492. nisu samo veličanstven kraj desetogodišnjeg rata – oni predstavljaju finale mnogo duže Rekonkiste, što je naziv koji doslovno znači povraćaj, a koji označava 700 godina borbi hrišćana i muslimana, nakon kojih će najzad oslobođena Španija osvojiti i Novi svet i izrasti u svetsku imperiju.

Rekonkista se proteže kroz celokupan Srednji vek – u nju, primera radi, staje celokupna srpska srednjevekovna istorija – Rekonkista počinje u doba kad tek pristigli Južni Sloveni na Balkanu osnivaju prve države i okončava se kad je pod tursku vlast uveliko pala poslednja srpska tvrđava.

Španija je pre Maura bila stara rimska provincija kojom vladaju sa istoka pristigli Vizigoti, isprva poklonici arijanske sekte koji su potom prišli katoličanstvu. No, odmah nakon uzdizanja Islama u 7. veku, uporedo sa njegovim širenjem ka Vizantiji, godine 711. sedam hiljada muslimanskih ratnika, mahom Berbera iz Afrike, predvođenih Tarikom ibn Zijabom, prelazi Gibraltar i pobeđuje vizigotskog kralja Don Rodriga.

Uz brojne druge pohode, Mauri pod dinastijom Umajada osvajaju čitavo Pirinejsko poluostrvo i osnivaju emirat potčinjen kalifu iz Damaska. Emiratom će potom vladati razne dinastije, ali nikad u miru – one će neprekidno ratovati sa novim i novim katoličkim državama – kroz vekove se izdižu i u ratu sa Maurima padaju kraljevine Asturias, Lion, Kastilja, Navara, Aragon, Portugal i mnoge druge kneževine, vojvodstva i teritorije.

U 13. veku, kad su Arapi već svedeni na jug poluostrva, muslimanski vladar iz dinastije Nasrid, kralj Al Ahmar pravi konačno islamsko utočište i seli svoju prestonicu u Granadu. Opčinjen mirosom mirte i pevanjem slavuja, koji će zauvek ostati simboli novog grada, Al Ahmar gradi Crvenu tvrđavu.

Tako godine 1238. Mauri podižu Alhambru iz koje kao vazali katoličkih kraljeva vladaju kraljevstvom Granada. Ovde će u narednim generacijama, muslimanski vladari izgraditi jedinstven grad i uprkos stalnoj izvesnosti kraja, podići palate delikatne lepote kao što su Meksuar, Komares i Palata lavova. Kasnije, nakon okončanja Rekonkiste, džamije će zameniti manastiri i crkve, ali grad i njegove palate će opstati, da bi unutar Alhambre slavni španski kralj i vladar polovine Evrope, Karlo V, u 16. veku izgradio i jednu hrišćansku palatu, sa impresivnim kružnim dvorištem upisanim u kvadrat.

Danas, hiljade Španaca i drugih namernika dolaze u Granadu, jedan od najlepših evropskih gradova, da bi potom posetili ovu jedinstvenu kulturnu atrakciju. Iz centra grada, od ulice Reyes Catolicos, put u Alhambru vodi uskom, krivudavom, kamenom popločanom ulicom de Gomenez gde se, u raznolikim radnjama, namerniku nude uspomene, jednako arapske i španske, a među njima i šare iz Alhambre neobične geometrije koja je inspirisala M. C. Ešera kad je 1922. posetio Granadu.

Uprkos interesovanju putnika, oko barokne kapije Pomegrantes, vlada tišina. Iza nje se kameni španski grad naglo prekida i počinje divovski park koji se očas pretvara u istinsku, autentično živu šumu. Sledi veliki uspon. Penjući se ka crvenim zidinama, namernik shvata da je tajna Alhambre u ravnoteži – kako među kulturama, Novim i Starim svetom, tako između čoveka i prirode, njegovih potreba i njene ravnodušnosti.

Bočni putevi vode dublje u šumu, kao palatama koje su, izvan zidina, nekada bile letnjikovci. Na drugom brdu je spomenik sa stihovima Frederika Garsije Lorke, pesnika koji je rođen i ubijen nedaleko od Granade. Na usputnom odmorištu krije se spomenik Vašingtonu Irvingu, američkom piscu i ambasadoru u Španiji, biografu, putopiscu i kako se smatra, prvom profesionalnom književniku u SAD, koji je u 19. veku boravio u Granadi i potom napisao “Priče iz Alhambre”.

Na vrhu uspona, iznad šume i zasada mirte, nalazi se ulaz u misterioznu Kapiju pravde, nad kojim uporedo stoje dva simbola – prvi je arapski prikaz ruke i ključa koje predstavljaju pet prvih ura, stihova Kurana i put u Raj, dok je iznad njih, uzidana nakon Rekonkiste, gotska figura Bogorodice sa detetom. Kroz kapiju se prolazi naporednim hodnicima, sledstveno arapskoj graditeljskoj logici da se iz spoljnog sveta u unutrašnjost ne može stići direktnom linijom. I potom, iza Kapije pravde, počinje Alhambra.

S.B.

——

Foto: La Rendición de Granada – Pradilla – El arte en el Senado – Wikimedia