BESMRTNE ĆELIJE HENRIJETE LAKS

Ime Henrijete Laks, siromašne crnkinje iz Virdžinije, upisano je u medicinske udžbenike, a njene “besmrtne” ćelije su decenijama korišćene u izuzetno važne medicinske svrhe. Ko je Henrijeta Laks čiju je stogodišnjicu rođenja svet obeležio proteklog vikenda?

Ovoj Afroamerikanki iz siromašne porodice poreklom iz Virdžinije, koja je rasla na plantažama duvana, dijagnostifikovan je kancer cerviksa početkom 1951. godine, kada je imala 30 godina. Lečila se u „Džons Hopkinsu“ pošto je to bila najbliža bolnica koja je primala pacijente Afroamerikance. Lekar Hauard Džons je prilikom pregleda uzeo uzorak izrasline sa Henrijetinog cerviksa i poslao ga u patološku laboratoriju gde je ubrzo utvrđeno da je reč o ćelijama raka, malignom epidermoidu.

Upućena je na zračenje, a tokom tretmana uzeta su joj još dva uzorka ćelija i predata američkom naučniku nemačkog porekla Džordžu Oto Geju. Oto Gej je baš u to vreme osnovao Laboratoriju za kulture tkiva i osmislio nekoliko aparata koji su pomogli laboratorijskom uzgoju ćelija, pa je počeo da „uzgaja“ ćelije kancera iz Henrijetinog cerviksa.

Za razliku od prethodnih pokušaja uzgoja ćelija koje je uspevao da održi u životu samo nekoliko dana, Gej je otkrio da pojedine Henrijetine ćelije neprekidno bujaju i ne umiru nakon nekoliko deoba, pa je njihovim razmnožavanjem uspeo da stvori liniju ćelija. U oktobru 1951. godine Henrijeta Laks je umrla od raka koji je metastazirao po čitavom organizmu, ali se njene ćelije nastale iz uzorka tkiva i danas neprekidno razmnožavaju, žive i umiru u laboratoriji. Lanac ovih ćelija postao je besmrtan – održava se decenijama i poznat je kao HeLa linija ćelija.

Osim što je sam podatak o uzgoju besmrtnih ćelija fascinantan, suština njihovog uzgajanja je da se koriste za brojna medicinska testiranja. One su, na primer, u narednim godinama poslužile da se napravi vakcina za dečju paralizu, koja je na njima testirana. Zatim, HeLa ćelije su bile prve ljudske ćelije koje su uspešno klonirane 1955. godine, a u to vreme već su bile u masovnoj proizvodnji i istraživači su ih sve češće potraživali. Korišćene su za ispitivanje side, efekata raznih lekova i hemijskih supstanci, zatim raka i niza drugih bolesti.

Zahvaljujući njima, naučna zajednica je došla do oko 11.000 patenata i uzgojeno je do danas, procenjuje se, oko 20 tona HeLa ćelija. Iako čak nije poznato ni gde je tačno grobno mesto gde je Henrijeta Laks sahranjena, na naknadno postavljenom nadgrobnom spomeniku zapisano je da će njene besmrtne ćelije zauvek nastaviti da pomažu čovečanstvu.

Džordž Oto Gej je takođe umro od raka. Prema podacima iz knjige Rebeke Sklut „Besmrtan život Henrijete Laks“, kada su lekari pokušali da ga operišu, zahtevao je od njih da sačuvaju delić tkiva jetre zahvaćen kancerom kako bi ga uzgajao i sačuvao za istraživanja kao novu liniju ćelija. Međutim, lekari ga nisu poslušali, a tokom operacije zaključili su da je rak toliko metastazirao da pacijenta nije bilo moguće operisati.

Tekst: Marija Đurić

Foto: wikipedia

———-

Verzija ovog teksta prvobitno je objavljena na sajtu elementarijum.rs