ČUDOVIŠNA KANTOVA LOBANJA

Na crtežu pod brojem 281 koji je objavljen pre više od jednog veka u desetom tomu “Prirodne istorije” Univerziteta Kembridž, posvećenom sisarima, nije prikazana obična ljudska glava, već je data skica slavne lobanje Imanuela Kanta (1724–1804), jednog od najznačajnijih mislilaca svih vremena. Možda će vas iznenaditi, ali veličina ove lobanje poslužila je kao izgovor za smrt i progon velikog broja ljudi.

Nalik na svog nekadašnjeg nosioca iz Kenigsberga (današnjeg Kalinjingrada u Rusiji), Kantova lobanja ostavila je trag u istoriji, ali je nažalost, dovela do razvoja jedne mračne kvazinauke sa čudovišnim posledicama. Kada je veliki filozof, poznat po skromnosti i kao sat preciznim, strogim dnevnim navikama, preminuo, ostavljajući iza sebe ogromnu filozofsku i naučnu baštinu, a da za života nikada nije napustio Keningsberg, sahranjen je u svom gradu uz velike počasti.

Tom prilikom, njegova je lobanja odvojena u tela i odmah je uočeno, ono što se jasno vidi i na skici (kao i na brojnim Kantovim portretima), kako je veličina kranijalnog dela, u kome je smešten mozak, veća od prosečne ljudske lobanje. Lobanja je zato skicirana da bi potom bila studiozno proučavana. Ispostavilo se da će rasprava o obliku Kantove glave potrajati tokom čitavog 19. veka i dovesti do zasnivanja frenologije, nauke o ljudskim lobanjama.

Ova kvazinauka, isprva razvijena kao salonska razbibriga, polazi od teze kako su ljudski duh i karakter ličnosti povezani sa oblikom i veličinom lobanje. Uz takve premise, Kantova glava smatrana je primerom izuzetnih intelektualnih moći, a fotografiju njenog odlivka proučavali su svi rani frenolozi.

Ova vrsta istraživanja, nastala iz potrebe da se pronađu novi načini za tumačenje ljudskog karaktera, dovela je do razvića kraniometrije, nekada sastavnog dela antropologije. Kraniometrijskim merenjima utvđuje se čitav niz numeričkih faktora (na primer, kranijalni indeks kao odnos visine i dužine glave) koji omogućuju razvrstavanje u određenu rasnu kategoriju.

Mada sam veliki nemački filozof nema ništa sa nacističkim idejama, frenologija će postati posebno popularna među nacistima koji su u njoj videli elegantan, naučni osnov za podelu ljudi. Kada su nacisti 1933. godine došli na vlast u Nemačkoj, bila je to i doslovno “pobeda lobanja”. Tačnije, pobeda dolikokefalnih lobanja.

Malo je nauka, pa i pseudonauka, imalo takvu mračnu zloupotrebu, kakvu je doživela frenologija u nacističkoj Nemačkoj. Kraniometrijske analize postale su državno pitanje 1935. godine kada su u Nirnbergu izglasani čuveni zakoni o rasama (zakon o državljanima Rajha, zakon o zaštiti genetskog zdravlja i zakon o zaštiti nemačke krvi i časti). Ovi zakoni uveli su kraniometrijska merenja u bolnice, škole i druge ustanove.

U logorima smrti poput Buhenvalda, gde su izvođeni medicinski eksperimenti, kranijalni indeks je odlučivao o životu i smrti. Inače, samo dolikokefalne lobanje čiji je kranijalni indeks bio veći od 80 smatrane su arijevskim, dok je nizak kranijalni indeks brahikefalnih lobanja značio da njeni nosioci ne pripadaju nijednoj od pet dovoljno čistih rasa čiji su pripadnici mogli biti državljani Nemačke. Bio je to numerički izgovor za holokaust i rasne progone širom Evrope.

U međuvremenu, Drugi svetski rat je okončan, nacisti i njihove tekovine su uklonjeni, a ideje frenologije i drugih slučnih poduhvata “merenja rasnih osobina” davno su napuštene. Kantovi zemni ostaci se i dalje nalaze u istom gradu, kao pre dva veka, a od 1924. u Keninsbergu je slavnom misliocu podignut impresivan mauzolej. Grad u kome se mauzolej nalazi i gde je sve počelo sa Kantovom lobanjom već dugo nije deo Nemačke i danas predstavlja najzapadniju teritoriju Ruske federacije.

——

Tekst: Slobodan Bubnjević

Skica: Cambridge Natural History, Volume X—Mammalia, C. von Kupffer, fig. 281. / Wikimedia Commons