KORENI EVROPSKE CIVILIZACIJE

Fotografija prikazuje profesora Miloja Vasića, uglednog srpskog arheologa na pauzi u istraživanju lokaliteta Vinča. Fotografija je nastala 1911. godine, u prvoj fazi istraživanja ovog lokaliteta koji je privlačio pažnju svetskih arheologa i postalo ne samo simbol arheologije u Srbiji, već i naselje od ogromnog značaja za razumevanje evropske praistorije.

Kada su prvi ljudski preci stigli iz Afrike u Evropu pre oko milion i po godina, oni se nisu nastanili na jednoj lokaciji, i očigledno su se pomerali po džepovima kontinenta tražeći povoljne klimatske i druge uslove. Tragovi tih prvih Homo erectusa nađeni su na dva različita kraja, u Gruziji i Španiji.

Pretpostavlja se da je u to vreme, a i milenijumima kasnije, prostor Balkana bio neka vrsta koridora kojom su se oni kretali ka jugozapadnoj Aziji i ka severu i zapadu Evrope. Da su tu boravili u periodima glacijala, paleontolozima govore tragovi koji potiču sa planine Radan kod Leskovca.

Naime, u ovom kraju, na teritoriji današnjeg sela Petrovac koje je niklo na obodu kaldere drevnog vulkana, nađeno je mnoštvo minerala koje su ti ljudi koristili kao oruđe. Takođe su ga raznosili po okolini bilo kao sirovinu ili kao već oblikovane, okresane komade, koji su mogli da posluže za sečenje mesa, kože i druge poslove.

U ovom kraju, u blizini Niša, u pećini Mala Balanica pronađen je i najstariji direktni trag čoveka, odnosno njegovog tela – to je bila donja vilica stara blizu pola miliona godina. U obližnjoj Velikoj Balanici otkriveni su brojni tragovi neandertalaca.

Ova vredna otkrića samo su delić najstarijih nalaza bogate arheološke zbirke i mnoštva tragova koje su naši paleontolozi otkrivali tokom decenija istraživanja praistorije na našim prostorima. O tome kako su istraživanja hronološki tekla, o otkrićima svih tragova iz različitih perioda, a najviše o kulturama Lepenskog Vira, Starčeva i Vinče, grupa istraživača sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, prof. dr Dušan Mihailović, dr Jasna Vuković i dr Boban Tripković sada su objavili jedno impresivno i neobično vredno izdanje pod nazivom „Koreni evropske civilizacije” (Mladinska knjiga Beograd, 2023.).

„Koreni evropske civilizacije” su prvo sveobuhvatno izdanje o istraživanjima praistorije na našim prostorima. Zahvaljujući impozantnom obimu knjige, više od 500 fotografija nalaza i sa terena, kao i jednostavnom i lepom stilu pisanja, autori su uspeli da zaokruže rad generacija arheologa, od Jovana Cvijića do danas. Dinamika rada, zastoji u istraživanjima, anegdote, problemi, zapažanja, istraživački dnevnici, saradnja sa istraživačima iz različitih delova sveta… sve su to teme učitane između priča o drevnim društvima nastanjenim na desetinama lokacija širom Srbije. Kulture sa našeg područja, a posebno Lepenskog Vira, Starčeva i Vinče, ostavila su mnoštvo svedočanstava o tome kako su živeli, čime su se bavili, šta su znali i kako su umirali.

Zbog toga što što je ovaj prostor bio tako užurbana trasa ka drugim delovima Evrope i Azije i povoljno mesto za život odakle su se širila i mnoga novoosvojena znanja i veštine, poput onih onih o obradi metala, ne čude značaj i uticaj naših prostora na razvoj drugih kultura praistorije.

Tekst: Marija Đurić

Foto: Arheološka zbirka Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu