KRATKA ISTORIJA ANTIVAKSERA

(Izvan fokusa) Možda će vas iznenaditi, ali antivakserski pokret ne samo da nije bezazlena novovekovna pojava dokonih korisnika društvenih mreža, već ima daleko dublje istorijske korene. Pokret protiv vakcina povremeno je uspevao da mobiliše veliki broj sledbenika i dovede do otvorenih sukoba. Tokom kampanja vakcinacije početkom 20. veka dolazilo je i do pravih revolucija – u Rio de Ženeiru u Brazilu je 1904. izbila pobuna pod nazivom Revolta da Vacina. U imunizacijama u kolonijalnim zemljama oblici otpora vakcini pretvarali su se u krvoproliće. Najekstremniji je odsecanje vakcinisane ruke, kakvo je šezdesetih i sedamdesetih zabeleženo u Laosu, Kambodži i Vijetnamu.

Strah od vakcine je, zapravo, star koliko i ona sama. U jednom novinskom članku iz 1807. godine u Londonu, vakcina, koja je tada tek bila uvedena u lekarsku praksu, u dugom, dugom nabrajanju prvih protivnika vakcinacije opisivana je kao “moćno i užasno čudovište sa rogovima bika, kopitima konja, čeljustima morske aždaje, zubima tigra, kravljim repom i svakim zlom iz Pandorine kutije” koja su se okomila na čovečanstvo, a posebno na “nesrećnu novorođenčad siromašnih”. Njen je učinak, uz ilustraciju prepotopske zveri, tada opisivan “ne sa stotinama, niti hiljadama, već sa stotinama hiljada” žrtava koje bi mogla odneti.

Vakcina je, bez ikakve sumnje, izum koji je spasao najviše ljudskih života otkako je čovek počeo da istražuje svet. Ideja sa kraja 18. veka na koju je prvi došao engleski seoski lekar Edvard Džener (1749–1823), nakon otkrića mikroba Luja Pastera (1882—1895), sredinom 19. veka dovela je do moderne ideje vakcine o prevenciji bolesti tako što se uvođenjem bezopasnog agensa u telo (umrtvljenog virusa, na primer) imuni sistem unapred obuči da prepozna izazivača bolesti. To je dovelo do iskorenjivanja brojnih smrtonosnih bolesti i produženja ljudskog života.

Međutim, u svakoj novoj kampanji imunizacije, tokom dva veka formirao se front između protivnika i zagovornika vakcine, koji je dugo bio premrežen rovovima starog sukoba evropske buržoazije i radničke klase. U 21. veku, taj se rat preselio na internet i u elektronske medije, da bi sa pandemijom koronavirusa poprimio planetarni karakter.

Nakon što je Džener svoj metod vakcinacije predstavio Kraljevskom društvu u Londonu (koji je nazvao vacca prema nazivu za kravu), on je počeo široko da se koristi u borbi protiv opake zaraze velikih boginja. No, gotovo odmah se pojavio i prvi pokret protiv vakcinacije – časopisi su objavljivali karikature vakcinisanog čoveka koji se pretvara u kravu. Na ilustraciji je karikatura nastala 1802. godine pod nazivom “Divni efekti imunizacije” koju je, po narudžbi Društva za borbu protiv vakcina, nacrtao britanski karikaturista Džejms Gilrej.

Nakon što je britanski parlament 1840. godine izglasao zakon kojim je uveo besplatnu imunizaciju, kao prvi državni akt na ovu temu, otpor je dodatno porastao. Sa zakonom o prinudnoj vakcinaciji novorođenčadi iz 1853. godine (Compulsory Vaccination Act), otpor je postao organizovan i preselio se na teren političke borbe. Došlo je do žestokih nereda u Ipsviču, Neliju, Mitfordu i još nekoliko engleskih gradova, a do kraja godine u Londonu je osnovana Liga protiv vakcinacije koja je okupila jezgro protivnika Dženerove metode lečenja.

Nakon zakona iz 1867. kojim je obaveza proširena na decu do 14 godina starosti, stvorena je nova, znatno jača organizacija – liga koja je imala čitav program, hiljade članova i svoj časopis o zlu vakcinacije. “Tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 19. veka pojavio se veliki broj tekstova, knjiga i časopisa protiv vakcine”, kažu američki lekari iz Čikaga Robert Volf i Liza Šarp u radu “Anti-vaccinationists past and present”, objavljenom 2002. u listu “British Medical Journal.”

Nacionalna liga protiv vakcinacije je do 1885. imala 100.000 članova, a kroz svoje medije je manipulisala podacima, navodeći čak i da je vakcinacija uzrokovala smrt 25.000 dece tokom pretposlednje decenije 19. veka. Ovakva društva su se uporedo javljala u čitavoj Evropi, a kasnije i u SAD. Poznat je primer iz Švedske, iz Stokholma, gde je kampanja protiv vakcinacije bila tako intenzivna da je 1874. godine izbila ozbiljna epidemija variole koja je, na kraju, stanovništvo uverila u neophodnost vakcinacije.

To je, uostalom, matrica koja prati sve takve pokrete – napadi na vakcinu opadaju s rastom epidemije i većina stanovništva se vakciniše – čime se epidemija okončava.

Zanimljivo je da je strah od vakcine karakterisala je i klasna borba. Ma kako delovao kao prevaziđen, ovaj oblik socijalnog sukoba je motor i današnjem otporu prema vakcinaciji – on leži u raširenoj pretpostavci da farmaceutske kompanije i posrednici u nabavci vakcina ekstremno zarađuju na ljudskom zdravlju.

Protivnici vakcine su u prinudnom unošenju “otrova” u ljudsko telo dugo videli ekstremni primer klasnog zakonodavstva, budući da su zakoni o imunizaciji najviše pogađali decu radničke populacije. “Pokret protiv vakcine je čak pomogao da se uspostavi novi identitet radničke klase, u koju su se uključili i svi oni koji su narušavanje svog tela doživljavali kao oblik političke tiranije”, kaže američka istoričarka Nadja Durbak u radu “Working-Class Resistance to Compulsory Vaccination in Victorian England”.

—

Tekst: Slobodan Bubnjević

Ilustracija: James Gillray – Library of Congress, Prints & Photographs Division – Wikimedia Commons