KRSTAŠKI POHOD

(Istorija utorkom*) Antiohija. Početak juna 1098. godine. Noćni insekti zuje oko bledih vatri koje krstaši pale duž obale Oronta. Reka se proteže uz drevnu zidinu i teče ka jugu, ka luci Sveti Simeon – ka deset kilometara dalekom pristaništu koje je jedina spona sa Rimom i Vizantijom u ovoj surovoj, neprijateljskoj zemlji. Gore u tami, na bedemu iznad Pseće kapije, tinjaju svetla Turaka Seldžuka. U zaleđu ogromnog grada, daleko na zapadu, naziru se senke dva planinska vrha i gradske citadele. Nasuprot njima, istočni horizont iznad kampa u kom su opsadnici utvrđeni devet dugih meseci postaje sve svetliji.

Prodorni glasovi mujezina razbijaju noćnu tišinu nad Antiohijom – sa svih gradskih minareta pozivaju na ezan, jutarnju molitvu. Krstaše, nakon dve godine u svetu islama, još uznemirava svaka od pet dnevnih molitvi. No, muslimane mnogo više zbunjuje verski zanos samih krstaša – opsesivan i sveprožimajući, njihov fanatizam je na momente ravan masovnom ludilu. U odgovor na jutarnje ajete iz Kurana, noćni stražari i razbuđeni krstaši isprva samo mrmljaju Ave Maria, Gratia Plena. Potom, pustinjaci i propovednici, izgladneli i u ritama, izlaze iz šatora i trče ka Orontu. Podižu drvene krstove, zatežu kostreti i bičuju se do krvi, proklinjući greh koji ih sprečava da odnesu pobedu u pohodu koji ih je doveo na drugu stranu sveta.

Mada će verski sukobi obeležiti ceo naredni milenijum, ovakav rat nije vođen nikada ranije – zidine Antiohije ne razdvajaju neprijatelje, već dva sveta, hrišćanske i islamske civilizacije koje posle ove opsade nikada više neće biti u miru. Susret Arapa i Turaka sa Franđima, kako ih nazivaju, obeležavaju strah, glad, pokolj i bolest, a po muslimanskim izvorima i ljudožderstvo. Mada je Jerusalim, Božji grad, ključni cilj svih krstaških poduhvata, nada i stremljenja tokom naredna dva veka, devetomesečna opsada Antiohije je najteži vojni zadatak na koji su krstaši naišli na putu od Carigrada ka Jerusalimu. Ona se pretvorila u centralni čin dvogodišnje ekspedicije više hiljada evropskih vitezova na Bliski istok, fanatične pustolovine koja će biti zapamćena kao Prvi krstaški rat.

Kao pozornica smeštena kod ušća Oronta u Sredozemno more, na putu koji spaja Malu Aziju i Bliski istok, Antiohija je drevni rimski grad, četvrta po veličini prestonica antičkog sveta, posle Rima, Carigrada i Aleksandrije, stalna rezidencija rimskih imperatora i stanica na kultnom putu svile. Utvrđivana čitav milenijum, još od kad je Julije Cezar prvi put boravio u njoj, Antiohija je sa jedne strane zaštićena planinama Staurin i Silpius, gde su Gvozdena kapija i utvrđena citadela, a sa druge strane tokom reke Oront. Grad je dovoljno veliki da opsađeni gaje hranu unutar zidina, dok opsadnici gladuju. U gradu žive i hrišćani, jer je, ne tako davno, samo deceniju ranije (do 1085), Antiohija bila u posedu Vizantije. Ekspanzija prvo Arapa u sedmom veku, a potom Seldžuka u desetom, nametnula je Vizantiji ratove koje je Istočna carevina neprekidno vodila na Bliskom istoku i u Maloj Aziji.

Stanje krstaške vojske uoči osvajanja grada je izuzetno loše. Vesti o primicanju Karbukine vojske unose sve veći nemir. Slavni grčki vojni zapovednik Tatikije, prekaljeni vojskovođa za zlatnom maskom na licu koga je vizantijski car Aleksije I Komnin uputio kao savetnika sedmorici krstaških vođa, smatra da je dalja borba beznadežna i napušta opsadu. Krstaši zbog toga kasnije odbijaju da grad vrate nazad Vizantiji, što je bio deo ugovora sa Aleksijem. U prvim danima juna, beže i ugledni krstaši. Među njima je Stefan iz Bloa, koji će se u Francusku vratiti živ, ali bez časti, zbog čega će izgubiti imanje, ženu i na kraju život. No, krstaše napušta i slavni propovednik Petar Pustinjak, koji je uspeo da na Bosfor dovede 15.000 prosjaka i podstakao pogrom Jevreja na Rajni, ali ga krstaši zarobljavaju kao dezertera.

Međutim, krstaši ipak osvajaju Antiohiju u ranu zoru, 3. juna 1098, zahvaljujući izdajniku unutar zidina. Jedan od najmoćnijih krstaških vođa, Boemund iz Tarenta, krupni normanski princ čiji je otac ratovao sa Vizantijom pola veka, uspostavlja kontakt sa Jermeninom Firuzom, gradskim kovačem oklopa. Za obećanu nagradu ili pak, iz gneva prema tuskom vođi Jagi Sijanu, Firuz tokom noći otključava kulu Dve sestre i Boemund i njegovi vitezovi ulaze u grad. Otvaraju kapije i krstaši osvajaju Antiohiju. Neosvojena je samo citadela gde će narednih mesec dana biti utvrđena grupa poslednjih branilaca. Širom grada počinje pokolj koji traje celog dana, naredne noći i dan potom. Samo dan ranije u potpunom beznađu, krstaši su sada nemilosrdni.

Okruženi stotinama muslimanskih utvrđenja, krstaši su u Palestini vanzemaljci. Religiozni zanos i okrutnost zastrašuju Arape, no, sve do Antiohije ne shvataju ga preozbiljno, smatrajući da ih je kao plaćenike i prolaznu pretnju angažovao vizantijski car. Na istok su stigli tri godine nakon Klermona i godinu dana pre Antiohije, preko Bosfora, gde su se okupili pod zidinama Carigrada, grada kakav do tada nisu videli. Potom, uz pomoć vizantijskog cara, osvajaju obližnju Nikeju i predaju je Vizantiji, razaraju Rumski sultanat u Maloj Aziji kroz koju prolaze u dve kolone, a potom započinju opsadu Antiohije. Tokom opsade, vodili su više bitki, u decembru su savladali pojačanje koje je predvodio Dukak iz Damaska, u februaru su pobedili njegovog brata Rudvana iz Alepoa.

Nakon osvajanja grada, glavni suparnik Beomundu, grof Rejmond iz Tuluza pokušava da umanji njegov uticaj. Jedan Rejmondu blizak propovednik u Antiohiji pronalazi koplje sudbine kojim je, navodno, na raspeću proboden Isus, što raspaljuje novi fanatizam i novi splet političkih igara. No, bitka za grad nije završena sve do 28. juna. Karbuka stiže sa oko 100.000 boraca i počinje nova opsada, sa zamenjenim ulogama.

No, Boemond sa grupom vitezova čini ispad i u kratkotrajnoj bici uspeva da naruši Karbukin poredak. Razjedinjeni turski emiri počinju da beže i mesecima iščekivana Karbukina vojska se raspada i pre nego što je stupila u borbu. Krstaši smatraju da su spaseni čudom, a da su njihova dela vođena božanskom voljom. Nakon toga, Boemund osniva Kneževinu Antiohiju, a krstaši kreću u nove ratove. Nastaje Rejmundovo vojvodstvo Tripoli, kao i pre toga Edesa, da bi konačno 15. jula 1099. krstaši osvojili glavnu nagradu – Jerusalim. Kraljevina Jerusalim u kojoj će biti krunisani potomci Godrfija Bujonskog trajaće sto godina, dok je Saladin i Saraceni ne pokore 1187, ali će krstaški posedi i zemlje opstajati još jedan vek potom.

Osvajanje Jerusalima i Prvi krstaški pohod dugo će se, kroz legende i srednjevekovne herojske priče, širiti Evropom. Ustaljena predstava krstaša kao siromašnog ritera, drugorođenog ili beznačajnog velikaša istorijski je mit. Krstaški vitezovi su dobro naoružani, potomci drevnih franačkih i normanskih loza, kneževi, grofovi i prinčevi. Naredni pohodi će tek pokazati koliko je odlazak u krstaški rat zahtevao ogromna ulaganja. Papski izaslanici u narednim decenijama zbog toga „stavljaju pod krst“ i one evropske velikaše koji ne žele u rat, ali su spremni da daju novac za opremu, obećavajući im isti oprost grehova koji je papa rezervisao za one koji se bore. To je koren prakse indulgencije, kupovine oprosta, koja će četiri veka kasnije pocepati Zapadnu crkvu na protestante i katolike i iznedriti nove unutarevropske svete ratove.

—–

Tekst: Slobodan Bubnjević*

Ilustracija: Opsada Antiohije, Le siège d’Antioche – Minijatura iz 1474. Sébastien Mamerot, Les Passages d’oultre mer – Bibliothèque nationale de France – Wikimedia Commons

*Po motivima eseja istog autora “Kako su ratovi postali sveti”, objavljenog u časopisu Elementi, broj 1.