LEDENI TEROR

(Tragom vesti) Prošle nedelje objavljeno je uzbudljivo otkriće divovskog kartera koji je na površini Zemlje nastao jednim više nego snažnim udarom asteroida, a za koji se, neobično, nije znalo do sada. Osim očiglednog uzbuđenja, neočekivano otkriće kratera koji je milenijumima bio skriven ispod večnog leda na Grenlandu povezano je i sa kontroverznom hipotezom o uzrocima globalnog zahlađenja tokom perioda poznatog kao Mlađi Drijas, a koje je inače presudno uticalo na poljoprivrednu revoluciju i potonji razvoj ljudske civilizacije.

Grupa od 21 istraživača iz Danske, Sjedinjenih Američkih Država, Kanade, Švajcarske, Velike Brtitanije, Nemačke i Francuske, predvođena geologom Kjurom Kjaerom iz Muzeja prirodne istorije iz Kopenhagena u Danskoj koristila je pre svega radarske snimke, a potom i najraznovrsnije druge tehnike analize reljefa i samog leda, na osnovu kojih je otkrila da se ispod glečera Hijavata na severozapadu Grenlanda nalazi skriveni krater prečnika 31 kilometar.

Po svemu sudeći krater je nastao silovitim udarom asteroida čije su dimenzije bile bar 1,5 kilometar i koji je bio načinjen od gvožđa. Prve analize nisu uspele da pokažu kada se ovaj udar zaista dogodio, a istraživači smatraju da se mogao dogoditi najkasnije pre 12.000 godina, a najranije pre tri miliona godina. Otkriće kratera je samo po sebi nesumnjivo, ali će se više detalja o asteroidu saznati tek nakon podrobnijeg kopanja u kilometrima debeli sloj leda koji danas prekriva krater. U međuvremenu, mnoga pitanja ostaju otvorena.

Fotografija prikazuje današnji prizor sa Grenlanda – predeo koji je utihnuo nakon snežne oluje. No, u pustom ledenom svetu odakle su tokom prethodnih vekova neustrašivi moreplovci kretali na opasna putovanja u uzaludnim pokušajima da pronađu Severozapadni prolaz i gde započinje radnja horor romana Dena Simonsa i popularne TV serije „Teror“, u jednom ne tako davnom trenutku istorije planete zaista se dogodilo nešto dramatično – monstruozni komad gvožđa iz svemira probio se kroz atmosferu Zemlje postajući užareno čudovište koje je u apokaliptičnom udaru izmenilo reljef Grenlanda i otopilo slojeve prepotopskog leda na severu Atlantika.

Naučni rad o otkriću kratera „A large impact crater beneath Hiawatha Glacier in northwest Greenland“ objavljen je u uglednom časopisu Science Advances i prirodno je izazvao silno interesovanje. No, intervjui, tvitovi i blogovi povezani sa samim istraživačima govore da je prethodno rad dugo čekao na objavljivanje i da je prošao nestandardno rigiroznu proveru. Naime, uredništvo i recenzenti su pokušali da otklone svaku povezanost sa zagovornicima takozvane hipoteze o Mlađem Drijasu.

O čemu je reč? Brojni geološki podaci pokazuju da je na samom kraju Pleistocena, uoči početka sadašnjeg doba koje se naziva Holocen – pre oko 12.000 godina – kad su ljudi uveliko nastanjivali veći deo planete, došlo do značajnog globalnog zahlađenja, jednog od onih koja su se dogodila u periodu otopljavanja od poslednjeg ledenog doba.

Ovo zahlađenje dovelo je do proširenja područja pod ledom, uticalo je na širenje tundri, povećanje peska u atmosferi i konačno izumiranje megafaune, posebno u Severnoj Americi. Najznačajniji efekat je povezan sa krajem takozvane Klovis kulture, ali i početkom poljoprivredne revolucije, pripitomljavanja i prve sadnje žita na Bliskom istoku. Sa smanjenjem temperature i manjkom hrane, lovci sakupljači počinju da sade žitarice, što kasnije dovodi do nastanka prvih naselja i razvoja civilizacije.

Mada spekulativni, svi ovi scenariji o dramatičnim efektima zahlađenja tokom perioda Mlađeg Drijasa nisu sporni. Naučnici se, međutim, spore o njegovim uzorcima – jedna kontroverzna teorija pad globalne temeprature vezuje za uzrok iz svemira i udar asteroida koji je pre 12.000 godina pomračio atmosferu i istovremeno doveo do promene režima struja u Atlantiku, a njeni zagovornici su žestoko kritikovani, između ostalog i zbog nameštanja istraživačkih podataka.

Ključni argument protiv ove hipoteze bilo je pre svega nepostojanje kratera koji bi posvedočio da je ikakav asteroid uopšte udario u Zemlju u Mlađem Drijasu. Otkriće Kjura Kjaera i njegovih saradnika sada donekle menja situaciju, pokazujući kako se duboko pod hiljadama godina zamrznutim ledom Grenlanda krije više od jedne tajne.

S.B.

—–

Foto: Flicker/Markus Trienke