LETO

(Uz letnju dugodnevicu) Detalj sa kultne slike jednog od očeva francuskog impresionizma, Kloda Monea (1840 –1926), prikazuje sunce kako se rađa u atmosferi ispunjenoj kišnim oblacima, dimom i parom koja se podiže nad lukom u Avru, u Normandiji.

Bez sumnje znate kako zbog blage nagnutosti ose Zemlje u odnosu na sunčeve zrake, zvezda tokom godine ne osunčava planetu na jednak način na severnoj i južnoj hemisferi, a sunce nad horizontom prividno ne boravi jednako leti i zimi. No, zar upravo to nije uzbudljivo – kako ova mala promena u primljenoj sunčevoj toploti, na srednjim geografskim širinama dovodi do čarobnih sezonskih razlika i čudesnog ciklusa godišnjih doba koje menjaju i utiču na sav život?

Okolnost da sa prolećnim otopljavanjem i buđenjem života, dani postaju sve duži, a potom se skraćuju, pažljivom je posmatraču još u praistoriji morala ukazivati da postoji jedan dan u godini kad do tog preokreta dolazi i to onda kad je sunce najduže na nebu. Zato je – kao simbol promena i veze života sa nebeskim pojavama – ovaj dan u godini, dugodnevica ili solsticij, stekao poseban značaj. Različite primitivne kulture ga obeležavaju kao praznik sunca, a neolitski spomenici svedoče da su drevni astronomi umeli da ga prepoznaju.

Sa epohama, sunce će, svake godine na isti način, neumoljivo produžavati i skraćivati svoj put, ali će se prizori na zemlji menjati. U vreme kad je nastala Moneova slika “Impresija, svitanje“ (Impression, soleil levant), 1872. godine, luka u slikarevom rodnom gradu Avru koju bledo osvetljava jutarnje sunce postaće središte francuske trgovine i industrije, a sa vremenom i jedan od snažnih simbola oporavka republike nakon tragičnog poraza u francusko-pruskom ratu. Samo Moneovo ulje na platnu, dimenzija 48 cm × 63 cm, sa druge strane, odigraće grandioznu ulogu u istoriji umetnosti, kao simbol rađanja novog umetničkog pokreta – impresionizma.

Moneova slika će biti izložena na slavnoj izložbi 1874. koju je, uz žestoke kritike i istovremeno, ogromno interesovanje, u Parizu priredila grupa francuskih slikara među kojima su Mone, Renoar, Dega, Sisli i Pisaro, a koja će upravo po imenu ove Moneove slike biti nazvana „Izložba impresionista“, što je ime koje od tada nosi čitav umetnički pravac. Svitanje impresionizma, novog, modernog duha u umetnosti, sticajem okolnosti koje se u tmurnim oblacima jasno vide i na Moneovoj slici, praćeno je i podizanjem industrije u Zapadnom svetu, dobom u kome će čovek bespoštedno sagorevati ugalj, emitovati gasove u atmosferu, menjajući klimu planete. Sunce zato i ovog juna izlazi na dugodnevicu, podiže se visoko, ali atmosfera koju osvetljava nije više ista.

——

Tekst: Slobodan Bubnjević

Foto: Impression, soleil levant (detalj) – ulje na platnu, Musée Marmottan Monet, Pariz – Wikimedia Commons