ČOVEK KOJI JE DEŠIFROVAO NEANDERTALCA

(NOBEL 2022) Njihove male zajednice kretale su se i lovile na velikim prostranstvima Evrope i delova Azije do pre 40.000 godina, kada su izumrli iz nepoznatih razloga – zbog promene klime, epidemije ili pak susreta sa čovekom koji je na sever stigao iz Afrike i može biti, istrebio svoje niske i stamene rođake. Čovekov srodnik iz roda Homo, neandertalac, bio je daleko više čovek nego životinja – koristio je alatke, lečio se, nosio odeću, plovio i najvažnije, gospodario vatrom. Tragovi neandertalaca žive među nama. Kako je saopšteno u ponedeljak, 3. oktobra, poznati švedski genetičar Svante Pabo dobio je ovogodišnju Nobelovu nagradu za medicinu upravo za dešifrovanje genoma ovog uzbudljivog stvorenja.

Neandertalac je vešto koristio vatru, gradio je ognjišta unutar pećina i na njima kuvao i pekao hranu. Jedna takva krečnjačka jama gde je živela zajednica neandertalaca, po imenu Feldhofer, nalazi se u dolini Neander, nadomak današnjeg nemačkog grada Dizeldorfa. Ovde su 1856. godine otkriveni prvi skeleti neandertalca, ostaci primitivnih ljudi koji su fascinirali ljude viktorijanske ere i čiji će naziv, po dolini, postali sinonim za grubu i neotesanu osobu. Sa godinama, paleontolozi će otkriti veliki broj nalazišta i naučiti mnogo toga o ovoj vrsti koja je, nasuprot uvreženom mišljenju, posedovala sofisticirane veštine.

Godine 1997. četrdesetdvogodišnji švedski istraživač Svante Pabo uzeće uzorke iz fragmenata ključne kosti jednog od neandertalaca otkrivenih na ovom lokalitetu. Nakon doktorata u Upsali u Švedskoj i dva postdoktorata u Nemačkoj i Kaliforniji, ovaj genetičar koji će proslaviti novu disciplinu paleogenetiku, na Maks Plank institutu u Lajpcigu analiziraće ove fragmente i po prvi put sekvencirati mitohondrijalnu DNK jednog neandertalca. Dvanaest godina kasnije, Pabo će dostići, kako je sada saopštio Nobelov komitet na Karolinska institutu, “gotovo nemogući cilj” koji je bio zamisliv samo u SF filmovima – dešifrovaće celokupni genom neandertalca, sa više od 3 milijarde baznih parova.

Ovo dostignuće, načinjeno deceniju nakon što je dešifrovan ljudski genom, razotkriće brojne misterije o precima čoveka, ali i mnoge korisne infromacije o ljudskom telu i imunitetu koji datira iz vremena neandertalca. Kada su dve godine kasnije, 2010. Pabo i njegov tim u časopisu Science objavili celokupni genom neandertalca, postalo je jasno da su dve vrste bile ne samo u kontaktu, nego i da su se pojedine jedinke parile i imale mešano potomstvo.

Pabo će u međuvremenu doći i do drugih otkrića koja će izazvati spektakl u naučnom svetu – godine 2002. objaviće otkriće gena FOXP2 koji je poznat kao “gen govora”, a koji ne postoji ili je “oštećen” kod osoba sa smetnjama u govoru. Godine 2010. Pabo će sa saradnicima ispitati još jedan nalaz koji će se naći u žiži svetskih medija – DNK analizom iz prsta pronađenog u pećini Denisova u Sibiru, Pabo će ustanoviti da je reč o ostacimo do tada nepoznate vrste hominina, daljih rođaka neandertalca i čoveka koji će dobiti naziv Denisovljanin.

Uz obrazloženje da mu se nagrada dodeljuje „za otkriće genoma izumrlih hominina i evolucije čoveka“, Nobelov komitet je Svante Pabou dodelio Nobelovu nagradu za fiziologiju i medicinu za 2022. godinu. Vest o nagradi izazvala je uzbuđenje i puno radosti među ljubiteljima praistorije i poznavaoca neandertalaca, vrste koja, kako je pokazao Pabo, fizički živi u nama.

—

Tekst: Slobodan Bubnjević

Foto: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology

Čitajte više o NOBELOVIM NAGRADAMA 2022!