PETROGRADSKI LIST

(Aktuelno) Možda niste znali, ali u Srbiju nikada nije vraćen jedan, inače predivno iluminiran list koji je u 19. veku iz Miroslavljevog jevanđelja krišom istrgao i odneo u Rusiju kijevski episkop i ljubitelj srednjevekovnih rukopisa Profririje Uspenski. U originalnom kodeksu najdragocenijeg srpskog dokumenta koji se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu još uvek nedostaje list 166.

Fotografija na vrhu predstavlja poznati detalj sa prve strane Miroslavljevog jevanđelja, dok ona dnu prikazuje obe strane ovog, takozvanog Petrogradskog lista, spojene na jednoj tabli od slika koje su potekle iz digitalne kopije Narodne biblioteke (ona, nažalost, nije više javno dostupna), a mogu se slobodno pregledati i preuzeti sa sajta američke Kongresne biblioteke (gde se inače čuva jedna od 300 kopija fototipskog izdanja jevanđelja).

Mada je ceo rukopis preživeo neverovatnu avanturu tokom 19. i 20. veka, institucije u Srbiji nikada nisu uspele da iz Rusije povrate i deo koji mu nedostaje. Kada je 1845. godine folio 166 iscepljen iz slavnog jevanđelistara, on je za svetsku baštinu još uvek bio sasvim nepoznati rukopis.

Miroslavljevo jevanđenje se, osim što spada u UNESCO Pamćenje sveta, danas smatra i nultim spomenikom kulture u Srbiji. Kao najlepši i bez ikakve sumnje najznačajniji srpski ćirilski spomenik, ono nije samo svedočanstvo o počecima kulture u Srbiji, nego i više toga – svojevrsni nacionalni simbol.

Jevanđelje je napisano 1180. godine u Bjelom Polju, u decenijama dok je nastajala država Nemanjića. Dragoceni rukopis je zapravo jevanđelistar, odnosno zbornik tekstova uređenih ne po knjigama Svetog pisma, nego složenih za bogolsuženja po datumima u kalendaru.

U srpskoj redakciji staroslovenskog prepisao ga je Grigorije Đak takozvanom ustavnom ćirilicom i nacrtao sasvim jedinstvene iluminacije, sa živim likovima, kakvih nema ni u zapadnim, ni u istočnim rukopisima. Rukopis koji sadrži 181 list načinjen je po narudžbini kneza Miroslava, starijeg brata Stefana Nemanje čijom će oblašću kasnije upravljati Sveti Sava. Rukopis je iz Bjelog Polja prenet u Hilandar, gde je vekovima služio kao liturgijska knjiga.

Ovde ga je tokom posete duhovne misije iz Kijeva zapazio kijevski arhimandrit Porfirije i kako se navodi u većini priča „u osami biblioteke nije mogao da se suzdrži“ i iscepao je jedan list, za datum 20. januar. Na ovom foliju nacrtana je iluminacija koja predstavlja Vavilonsku bludnicu koja ilustrije priču o Jovanu Ksrtitelju.

Porfirijeva krađa, međutim, odigraće važnu ulogu u istoriji Jevanđelja. Nakon što je izložen u kijevu, list su zapazili ruski, a potom i svetski stručnjaci za srednjevekovne rukopise. Među njima i upravnik Narodne biblioteke u Beogradu, Ljubomir Stojanović koji je posetio Kijev 1876. godine i tada na izložbi video ovaj list, a potom uz mnogo nevolja počeo istraživanja rukopisa u Hilandaru i proširio vest o njegovom postojanju u Srbiji. Stojanović mu je i dao ime Miroslavljevo jevnađelje.

Jevanđelje će hilandarski monasi pokloniti kralju moderne srpske države, Aleksandru Obrenoviću, a ono će preživeti neverovatnu sudbinu – nakon Majskog prevrata, privremeno će nestati iz dvorskog sefa, potom će tokom Prvog svetskog rata putovati u jednom zavežljaju koji su dvojica vojnika kroz Albaniju čuvala spavajući na njemu, putovaće na Krf i biće skrivan u depoima, sefovima, trezorima. Mada su Nemci intenzivno tragali za njim tokom Drugog svetskog rata biće zakopan u oltaru jedne crkve i tako sačuvan.

U međuvremenu, folio 166 je ostao u Rusiji i stigao u kolekciju Uspenskog u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt-Petersburgu, gde je danas zaveden kao “List iz Miroslavljevaog jevanđelja F.P.I. No 83”, ali se najčešće naziva Petrogradski list. Pored ovog dragocenog dokumenta u istoj biblioteci se nalazi još 360 drugih srednjevekovnih rukopisa iz Srbije, koje Ruska federacija ne namerava da vrati u zemlju porekla. Neki medijski napisi za takvu situaciju okrivljuju ni manje ni više nego – Vuka Karadžića.

S obzriom na značaj koji ima, 160 godina nakon što ga je Uspenski prokrijumčario iz Hilandara, Pretogradski list je na kratko 2015. godine bio upućen u Srbiji. Tada je u okviru jedne izložbe bio prikazan publici u Muzeju Vuka i Dostiteja u Beogradu, ali je potom odnet nazad u Rusiju.

Tri godine kasnije, u Srbiju dolazi direktor pomenute Ruske nacionalne biblioteke, Aleksandar Ivanović Vislij koji uz prigodne svečanosti Srbiji predaje – digitalne kopije, odnosno fotografije otetog rukopisnog nasleđa. Među tim slikama bi trebalo da su i fotografije lista 166, mada su one, kao što se vidi na fotografiji, već dostupne na internetu.

Nije poznato kada će sam Petrogradski list biti vraćen u zemlju.

S.B.

—–

Foto: Kongresna bibliteka SAD / Digitalna biblioteka Narodne biblioteke Srbije