POVRATAK KRSTAŠA

Možda niste znali, ali orao krstaš – ptica koja, prema uvreženom mišljenju krasi grb Srbije – svoja divovska i masivna gnezda nekada je svijao na stogodišnjim hrastovima širom Vojvodine, koja su ljudi smatrali svetim. Mada se heraldičari ne slažu sasvim da je na grbu naše zemlje krstaš, već se uglavnom kaže da je to dvoglavi orao kakav se javljao na grbovima velikih imperija kakva je Vizantija, krstaš jeste na mnogo načina simbol Srbije. Ironija je, istovremeno, da je u našoj zemlji ova ptica na samoj ivici izumiranja.

Naime, tokom poslednjih decenija, usamljeni hrastovi sa širokim pogledom na okolinu – omiljena gnezdilišta orlova krstaša – redom su posečeni, a jednako tragična sudbina zadesila je i same ptice.

Pre samo dvadesetak godina, na Fruškoj gori i u Deliblatskoj peščari gnezdilo se desetak parova krstaša, ali je pre nekoliko godina njihova populacija u celoj Srbiji svedena na tek jedan jedini par. Iako ih javnost u našoj zemlji dobro zna po imenima Bora i Eržika, tačna lokacija njihovog gnezda je tajna, a približavanje (koje orlovi smatraju uznemiravanjem) je strogo zabranjeno. To, danas dobro zaštićeno i čuvano gnezdo nije svijeno na hrastu, već na kanadskoj topoli u blizini sela Srpski Krstur, u severnom Banatu, kraj granice sa Mađarskom.

Naime, kako su ljudi krčili stare šume i stvarali obradivo zemljište, stanište ove ptice dramatično se smanjivalo. Bivalo je sve teže naći dovoljno visoko i jako stablo, daleko od ljudi, koje čak i na vrhu može da nosi gnezdo i sa kog može da se osmatra ravnica u potrazi za plenom. Krstaš uglavnom lovi tekunice i druge sitne sisare, ali kako su pašnjaci pretvarani u obradivo zemljište, i ovih životinjica je sve manje. Još jedna velika pretnja krstašima su trovanja životinja nekontrolisanom upotrebom pesticida koja se dešava gotovo svuda, pa i u blizini staništa ovog para krstaša.

Brojne nedaće i problemi dugo su uznemiravali ornitologe, no, u poslednje tri godine ipak se desio preokret. Tokom tri proleća i leta, kada je najosetljiviji period za gnezdeće orlove koji se brinu o mladima, ornitolozi Srbije, na čelu sa Društvom za zaštitu i proučavanje ptica Srbije koje su u ovom poduhvatu udružilo sa brojnim organizacijama i pojedincima, danonoćno su čuvali gnezda krstaša.

Istovremeno se radilo na košenju zaraslih pašnjaka kako bi se proširilo stanište tekunica i sitnih sisara kojima se hrane krstaši, a radilo se i na pošumljavanju budućih staništa orlova. Zahvaljujući ovim naporima, za tri godine uspešno je izletelo 5 mladunaca, a populacija gnezdećih parova, uz Boru i Eržiku, porasla je za još dva.

Dobra godina za naše krstaše završena je optimističnom vešću – kako ove ptice tokom hladnih meseci nadleću drveće u potrazi za odgovarajućim mestom za gnežđenje, na samom kraju 2020, širom Vojvodine, na mestima gde bi se moglo očekivati prisustvo orlova, aktivisti Društva za zaštitu i proučavanje ptica Srbije na velikim stablima postavili su još 12 metalnih platformi za gnezda.

S obzirom na to da se u Slovačkoj, Mađarskoj i još nekolicini zemalja populacija krstaša uvećava, nije nemoguće da će novo stanište potražiti baš na svom drevnom staništu, u Srbiji.

Tekst: Marija Đurić

Foto: Depositphotos/ wrangel