SVET POD MASKAMA

(Izvan fokusa) U Veneciji je 1339. godine donet zakon koji je zabranjivao Mlečanima da nose masku kad posećuju ženske manastire. Teško je pouzdano saznati šta bi mogao biti povod ovoj meri, ali je u najmanju ruku jasno da su maske pre toga bile u kontaktu sa monahinjama. Isti je zakon strogo branio per modum inhonestum – da se stanovnici i gosti moćnog grada-republike (koji je vekovima bio jedna od najvećih političkih i trgovačkih sila na Mediteranu) vulgarno prerušavaju. Kako autorka Žanet Setr navodi u zborniku laganih eseja „Soul of Venice“ o običajima i zakonima Venecije, bilo je zabranjeno nositi masku na kojoj je iscrtano lice druge osobe, brkovi ili brada.

Maske su vekovima prožimale dnevni i noćni život slavne Serenissime, pa nije čudno zašto je njihova primena bila uređena i zakonima. Neke takve mere su i sasvim bizarne – maskama je bilo zabranjeno da na druge ljude bacaju jaja napunjena parfemom. Prvi akt u kome se pominju maske donet je sredinom 13. veka, a smatra se da su maske u Veneciji postale popularne nakon što je Mletačka republika stekla prve posede na Bliskom Istoku. Maske će u republici Svetog Marka vekovima biti deo zanimljivog, raspusnog i intrigantnog gradskog života.

Tradicionalno se vezuju za čuveni karneval koji se u gradu sa hiljadu kanala i mostova svake godine održava u februaru i kad su pod maskama „svi jednaki“. Tokom karnevala ukidale su se mnoge stroge mere koje su u Mletačkoj republici određivale način ishrane i odevanje, što je tokom mesec dana u kojima je slobodno ponašanje bilo dozvoljeno davalo neverovatan zamajac maštovitosti i zapravo, čitavoj „industriji“ maski – mnoge renesansne radionice koje su proizvodile venecijanske maske i danas nude ogroman spektar raznolikih, stilizovanih i prefinjenih, čak čudesnih predmeta koji služe sa skrivanje lica.

„Krajem 17. veka, Mlečani su maske nosili u javnosti punih šest meseci tokom godine, što je bila praksa sve do pada Republike 1797. godine”, piše istoričar Džejms Džonson, autor knjige „Venice Incognito“, dodajući da se to obično objašnjava verovanjem kako se duh karnevala prelivao u druge delove godine, ali da, zapravo, namena maski nije uvek bila slavljenička.

Maske su nošene, čak obavezno, tokom raznih zvaničnih ceremonija, a igrale su ulogu u glasanjima u Velikom veću koje se sastajalo u Duždevoj palati. Naime, važna savremena vrednost kao što je tajnost glasanja u to doba se postizala time što su glasači bili maskirani. Inače, Džonson je jedan od onih istoričara koji veruju da su maske postale tako popularne u Veneciji zbog potrebe da se prevaziđu snažne stege i društvene razlike unutar mletačkih staleža.

Maske su u Evropi korišćene i na mnogim drugim mestima, a poznata je njihova upotreba i tokom velikih epidemija kuge. Namena tih maski, koje podsećaju na ptičji kljun bila je da zaštiti lekare od takozvane mijazme, lošeg, otrovnog vazduha za koji se, pre otkrića mikroba, verovalo da predstavlja izvor zaraze. Ovu masku, poznatu kao Medico Della Peste smislio je u 17. veku francuski lekar Šarl de Lorm.

Manje je poznato da je, kasnije, u stilizovanom obliku ova medicinska maska postala deo karnevala u Veneciji, kao maska koja podseća na neizbežnost smrti. Danas se maske koriste za najrazličitije namene u svakodnevnom životu, uključujući i takozvane nanomaske kojima se filtriraju opasni mikroorganizmi. Sa pandemijom novog koronavirusa ove maske su se raširile svetom idući onim tragom kojim se kreće nova bolest.

Ljudi prave maske za različite namene otkako postoji civilizacija, a po svemu sudeći i pre toga – najstarija pronađena maska je stara 9000 godina. Antropolozi smatraju da su posmrtne maske korišćene u obredima sahranjivanja desetinama hiljada godina pre nove ere. Maske su u Staroj Grčkoj nošene tokom takozvanih bahanalija, u okviru kulta Dionisa, koji će se kasnije preneti i u Stari Rim. U ovim svečanostima, maske su skrivale identitet tako da sve učesnike „učine jednakim“, bilo da su bogati, siromašni, robovi ili slobodni ljudi.

Na fotografiji je prikazana čuvena venecijanska bauta, koja se pravi u čitavom nizi boja i oblika, a najčešće se nosi sa prepoznatljivim trougaonim šeširom. Uz bautu, u Veneciji su se razvile maske poznate kao kolumbina, volto, zani, arlekino, pantalone ili moreta. Ova poslednja je nazivana i moreta muti jer predstavlja komad crne tkanine sa dugmetom koji se drži u ustima tako da maska prekriva središnji deo lica, ali njen nosilac ne može da govori.

—

Tekst: S. Bubnjević

Foto: Flick – TurinBoy, CC2.0