GORDIJEV ČVOR

Tokom svog kratkog života uspostavio je gvozdenu vlast u Makedoniji i Grčkoj, pokorio Persijsko carstvo i stigao do Indije, a onda, na vrhuncu svoje moći, najveći vojskovođa svih vremena iznenada se razboleo od sasvim nepoznate bolesti, i nakon dve nedelje, umro. Aleksandar Makedonski imao je samo 33 godine kada se njegova imperija protezala od Dunava na zapadu do Inda na istoku, od Crnog mora na severu do Nila na jugu.

Misteriozna smrt vekovima je izazivala nedoumice. Istraživači helenističkog doba, na osnovu zapisa iz perioda njegove bolesti, postavili su veći broj pretpostavki. Verovalo se da je veliki vojskovođa bio otrovan, da je bio zaražen tifusom ili pokošen teškim gripom, ali nijedna od ovih pretpostavki nikada nije dokazana, pa su diskusije nastavljene i u 21. veku.

Epidemiolog Džon Mar, iz Zdrastvene ustanove Virdžinija u Ričmondu, i Čarls Kališer, stručnjak za infektivne bolesti sa Državnog univerziteta Kolorado u Fort Kolinsu, došli su do pretpostavke da se Aleksandar Makedonski razboleo i umro od – virusa Zapadnog Nila.

Ova bolest može izazvati groznicu sa smrtonosnim ishodom, a njegovi prenosioci su ptice i druge životinje, koje se virusom lako zaraze u vlažnim, močvarnim oblastima. Na ljude se prenosi krvlju, ubodom zaraženog komarca.

Aleksandar Makedonski rodio se 356. godine pre nove ere u Peli, prestonici Makedonije, najsevernije grčke države, čiji je uspon i dominacija označio kraj klasičnog grčkog i početak helenističkog doba. Od 13 do 16 godine, Aleksandra je podučavao najveći filozof antičkog sveta, Aristotel, ali je mladi učenik brzo po slavi prerastao svog učitelja.

Kada je 336. godine p.n.e., sa samo 20 godina, Aleksandar stupio na makedonski presto, posle atentata na njegovog oca Filipa II, već je bio formiran ne samo po filozofskim znanjima, već i po vojnoj veštini, jer je sa ocem bio učestvovao u nekoliko manjih vojnih pohoda. Filip II mu je ostavio stabilnu monarhiju i za to vreme, tehnološki naprednu, iskusnu i uvežbanu vojsku, što je odigralo bitnu ulogu u njegovom osvajanju antičkog sveta.

Mada nemilosrdan u boju, Aleksandar Makedonski brojne pokorene narode nije držao u ropstvu, već naprotiv, donosio im je blagodeti grčke civilizacije, učinivši da njegova kratka vladavina zauvek izmeni svet i proširi helenističke ideje od Evrope do Indije. Možda su ga zato za života pratile brojne legendarne priče, koje su preživele sve do današnjih dana, a čiji je inspirator mogao biti i sam Aleksnadar, nameran da upotrebi mitologiju i sujeverje u sopstvene propagadne svrhe.

Najpoznatija je skaska o Gordijevom čvoru, koji niko pre Aleksandra nije mogao da odveže. Za onoga koji bude odvezao taj, nerazrešivo zavezan čvor, govorilo se da će postati novi vladar Azije. Kada je Aleksandar u svom pohodu stigao do anatolijskog grada Gordijuma, stare prestonice frigijskih kraljeva, on je isukao mač i prerezao slavni čvor, da bi nekoliko godina kasnije zaista zavladao Azijom.

Pored ove legende, Aleksandra i njegovu vojsku pratile su razne priče, od prokletstva njegove neveste Roksane, do priče o poseti Delfima, u kojima su mu proročice rekle da je neranjiv i sasvim nalik bogu. Proročica je ipak pogrešila pošto je ubrzo mladi vojskovođa preminuo u novoj prestonici svoje imperije, Vavilonu, što je današnji Bagdad u Iraku. Smatra se da je njegovo telo kasnije preneto u Aleksandriju, grad koji je u slavu sopstvenih osvajanja Aleksandar podigao u delti reke Nil.

U biografiji Aleksandra Makedonskog, o događajima uoči njegove smrti starogrčki istoričar Plutarh piše: ‘‘Kada je Aleksandar Veliki stigao pred zidine Vavilona, ugledao je veliki broj gavrana kako lete i kljucaju se međusobno. Nekoliko ovih ptica umrlo je u letu i palo Aleksandru pred noge.’’ Ovi zloslutni gavrani, ranije nesumnjivo tumačeni kao loš predznak, zapravo su poslužili istraživačima, Maru i Kališeru, da ustanove uzrok Aleksandrove smrti.

Prema njima, gavrani su umirali zato što su i sami bili zaraženi virusom Zapadnog Nila. Mar i Kališer proverili su svoju tezu na dijagnostičkom programu GIDEON (Globalna mreža za infektivne bolesti i epidemiologiju). Kada su u ovaj program uneli simptome desetodnevne bolesti velikog vojskovođe, brižljivo zabeležene u hronikama i istorijskim beleškama – infekcija disajnih organa, osip i poremećaji jetre, uključujući i vezu sa pticama – program je pokazao da je u pitanju zaraza virusom zapadnog Nila i to sa sigurnošću od 100%.

S.B.

—–

Ilustracija: Aleksandar Makedonski seče Gordijev čvor. Ulje na platnu iz 1767. godine, slika Žana Simona Bertelemija