PORUKA NEPOZNATIMA

Autor: Nataša Vasić*

—

PRIČE IZ MEDIJSKE LABORATORIJE “Nauka kroz priče” predstavlja uzbudljivu seriju tekstova – 23 uzbudljive priče inspirisane naukom koje je pripremila nova generacija autora, polaznika “Medijske laboratorije“, škole naučnog novinarstva koja je realizovana na Institutu za fiziku. Pročitajte više!

U novembru 2017. godine, na inicijativu Daglasa Vakoža, predsedinka i osnivača organizacije METI (Messaging Extra-Terrestrial Intelligence), sa planete Zemlje upućena je poruka ka zvezdi GJ 273, udaljenoj od Zemlje nešto više od 12 svetlosnih godina. Poruka sadrži elemente matematike, muzike i nauke – u slučaju da završi u rukama inteligentne civilizacije, kadre da je registruje i protumači, odgovor bismo mogli očekivati već  2042. godine.

Vakož je astrobiolog, psiholog i bavi se potragom za vanzemaljskom inteligencijom, a 2015. osniva METI, sa sedištem u San Francisku. Cilj ove organizacije je slanje poruka potencijalnim inteligentnim bićima u svemiru i izgradnja interdisciplinarne zajednice koja će kreirati poruke u skladu sa evolucijom inteligencije i jezika, kako bi verovatnoća da poruka bude razumljiva vrsti koja nema dodirnih tačaka sa Zemljom bila što veća.

Želja da se sa vanzemaljskim inteligentnim životom uspostavi komunikacija, starija je čak i od radio tehnologije. Nemački matematičar Karl Fridrih Gaus je predlagao krčenje sibirskih šuma u obliku trougla koji je dovoljno velik da se može videti iz svemira, u čijem bi se središtu posadilo žito, da bi se dobio kontrast boja. Ovakva tvorevina bi trebalo da bude dovoljno velika da bi se mogla videti sa Meseca ili Marsa, a geometrijska figura bi se mogla tumačiti jedino kao namerna konstrukcija. Džozef von Litrov je predlagao da se iskopa kružni kanal, prečnika 30 kilometara, koji bi se napunio kerozinom i svetleo noć. Francuski pesnik i izumitelj Čarls Kros je imao ideju da se uz pomoć ogledala usmeri snažna svetlost ka našem satelitu ili Veneri, dok je Frensis Golton čak rešio da kreira kodni sistem koji uzima u obzir da druge civilizacije nemaju sistem od 10 brojeva kao mi.

Sve navedeno predstavlja načine da se stanovnicima drugih planeta stavi do znanja da je planeta Zemlja naseljena mislećim bićima. Međutim, kako konstruisati poruku tako da ona bude razumljiva civilizaciji o kojoj ne znamo apsolutno ništa? S jedne strane, u tom smislu može biti obeshrabrujuća činjenica da nismo uspeli da savladamo ni jezik životinja koje su od uvek sa nama, dok nadu uliva mogućnost da ćemo se pre sporazumeti sa vrstom koja je tehnološki razvijena i koja poznaje univerzalni jezik kakav su matematika, brojevi, frekvencije i talasi. Takođe, mora postojati mogućnost izražavanja vremenskih relacija, količine i mogućnosti poricanja.

Daglas Vakož ističe da su METI poruke posebne, jer u obzir uzimaju um onih koji bi sa drugih planeta mogli da traže daleku inteligenciju. Ponavljanje poruke tri puta dnevno u nizu od tri dana, obezbeđuje vanzemaljskim naučnicima mogućnost da provere signal. Vakož tvrdi da “poslednje što želimo jeste da vanzemaljcima pošaljemo Wow! Signal koji se uhvati samo jednom i više se ne ponavlja.” Naime, 1977. Godine dr Džeri Ehman iz SETI instituta je uhvatio signal koji je bio 30 puta jači od okolnog elektromagnetnog zračenja, ali se bez obzira na brojne provere i osluškivanja više nije pojavljivao. Decenijama se verovalo da je u pitanju dokaz za vanzemaljsku inteligencije, da bi 40 godina kasnije astronom Antonio Paris razrešio misteriju objasnivši da su u pitanju bile dve komete koje su 40 godina kasnije prošle istom putanjom.

Vakož u svojoj knjizi Komunikacija sa vanzemaljskom inteligencijom, kao i brojnim radovima, objašnjava osnovne greške i pricipe slanja međuzvezdane poruke. Prema njegovom mišljenju, greška je to što je sadržajem većine prethodnih poruka, pokušano da se objasni i prenese previše toga, što poruku čini teškom za tumačenje. METI poruke akcenat stavljaju na ključnim naučnim i matematičkim konceptima, kao što je najosnovnija aritmetika, trouglovi, sinusni talasi. Ako je civilizacija kadra za radio astronomiju, mora znati da je 1+1=2. Nakon što je osnovna komunikacija uspostavljena, može se krenuti sa nadgradnjom i traženjem zajedničkog jezika.

Profesor Univerziteta u Južnoj Kaliforniji, Majkl Arbib, smatra da je pitanje – kako osmisliti poruku da bude razumljiva bićima koja su potpuno različita od nas, koja možda i nemaju čulo vida, već talase čuju – potpuno beznačajno. Poruke koje mi šaljemo nisu produkt jednog uma, već zbir znanja mnogih ljudi u simbiozi sa tehnologijom koju trenutno posedujemo. On smatra da se može desiti da mnogo lakse nađemo zajednički jezik sa antropomorfnim robotom nego sa većinom organskih bića u kosmosu. U svakom slučaju, ostaje nam da se nadamo da ćemo imati obilje ideja koje možemo podeliti. Ne samo u pogledu fizičkog univerzuma, već i po pitanju raznovrsnosti socijalne strukture.

Najpoznatija poruka ikada poslata u svemir je ona u sondi “Vojadžer” na zlatnoj ploči. Na njoj se između ostalog nalaze pozdravi vanzemaljcima na 55 različitih jezika, muzika najvecih kompozitora, kao i zvuci životinja koje nastanjuju zemlju i  116 fotografija sa Zemlje.

Prvu radio poruku, koja se sastojala od samo 1679 bita, otpremio je radio-teleskop Aresibo 1974. godine. Ova cifra nije odabrana slučajno, već je upotrebljena zato što predstavlja proizvod dva prosta broja, a ukoliko je poruka prikazana koordinatnom mrežom, sastavljena je od niza jednostavnih slika. Poruka je upućena zvezdanom jatu M13, koje se nalazi u sazvežđu Herkul.

Nakon što je probijen led, počinju da se nižu brojne poruke različitog sadržaja. Godine 1986. Džo Dejvis, umetnik i istraživač sa Tehnološkog Instituta u Masačusetsu, šalje u svemir najkontroverzniju poruku, koja sadrži zvuke vaginalnih kontrakcija jedne balerine. Poruka je upućena samo na dve zvezde, Epsilon Eridani i Tau Ceti, umesto na četiri koliko je planirano, jer je ratno vazduhoplovstvo SAD, koje je bilo nadležno za projekat rešilo da ga obustavi. U svakom slučaju, poruka je na Epsilon Erdani stigla 1996. a na Tau Ceti 1998. godine.

Poruka „Kosmički poziv 1“ poslata je 1999. i je zasnovana je na matematičkim i naučnim konceptima za koje se smatra da su univerzalni, a četiri godine kasnijeponovljen je Kosmički poziv, ali ovog puta je obuhvatio još pet zvezda. Sadržaj poruke su sačinjavale fotografije i drugi multimedijalni sadržaj. Troškove slanja je pokrivala kompanija koja je imala i veće planove: da lansira svemirsku letilicu opremljenu solarnim jedrom na kojoj će se nalaziti uzorci kose, fotografije i drugi objekti, međutim, kompanija je bankrotirala, pa se sve završilo samo na poruci.

NASA 2008. u februaru slavi rođendan slanjem pesme Bitlsa Across the Universe, a iste godine je u pravcu zvezda 47 Ursae Majoris šest sati emitovana poruka koja je sadržala oglas za tortilje, dok je u pravcu zvezde Alfa Kentauri poslat naučno-fantastični film „Dan kada je Zemlja stala“. Već pomenuti Džo Dejvis je naredne godine poslao genetski kod za enzim biljaka RuBisCo, koji je osnova fotosinteze i najrasprostranjeniji protein na Zemlji.

Na kraju, pitanje koje mnogi naučnici postavljaju, jeste da li je pametno obraćati se nepoznatim civilizacijama, koje su možda tehnološki neuporedivo razvijenije od nas i da li je u redu to što pojedini naučnici to rade bez konsultovanja javnosti i javnih diskusija. Daglas Vakož odgovara tvrdnjom da svoje prisustvo obznanjujemo od momenta kada smo emitovali prvi radio-signal, hteli mi to ili ne. Svaka tehniči razvijena civilizacija koja se nalazi u radijusu od 123 svetlosne godine i koja je osluškivala ovaj deo neba, nema dileme o tome da li je Zemlja naseljena ili ne.

—–

FOTO: Depositphotos

*Autorka je polaznica Medijske laboratorije, škole naučnog novinarstva koju je “Nauka kroz priče” organizovala u jesen 2018. godine na Institutu za fiziku u Beogradu.  Pročitajte Priče iz medijske laboratorije!