ZVONO

Možda niste znali, ali latinski i italijanski naziv za zvono je campana, slično kao i naziv italijanske oblasti Kampan(i)ja. Tako je sa zvonom povezana i danas vrlo raširena reč “kampanja”, koja je potekla od naziva za seoski predeo i odnosila se na vojni ispad ili letnji pohod izvan tvrđave u srednjem veku, a koji je prirodno, vezan za zvonjavu, što današnje medijske kampanje najviše i jesu.

Zvona su, nezavisno od kampanja, fascinantni uređaji koji često imaju raznoliku simboličku ulogu u raznim tradicijama. Najopsežniji pregled istorije zvona kod nas dao je Nikola Bura u knjizi “Zvona kroz istoriju”. Navodno je i iza našeg nobelovca Ive Andrića ostao obiman dokumentarni materijal o zvonima koji je on prikupljao sa nemerom da napiše roman o njima.

Zvona se i danas, kao u prošlosti, izlivaju od bronze. Tačan sastav takozvane zvonovine razlikovao se u zavisnosti od radionice, ali je uobičajeno da se ova bronza lila sa 78 odsto bakra i 22 odsto kalaja. Zvuk nastaje kada bat udari u telo zvona koje počinje da osciluje šireći u okolni vazduh mehaničke talase.

Pored osnovnog tona, udarom u zvono može se ostvariti još oko 50 drugih pratećih tonova. Budući da je zvono koje osciluje izvor zvuka velike mase, potrebno je realno dugo vreme da se umiri. Tako je vreme utihnuća osnovnog tona zvona od 80 kilograma oko 8,5 sekundi, a kod zvona od 250 kilograma nominalni ton traje oko 11 sekundi, pri srednjem udaru malja. Razlikuju se dve vrste zvonjave – istočna, sa odzvonom, i zapadna, pri kojoj se zvono umiruje sa svakim udarom.

Zvona su se prvi put pojavila na Dalekom istoku, 3000 godina pre nove ere, a njihova upotreba je vekovima bila rasprostranjena u Kini. U Evropi počinju masovnije da se koriste tek posle 4. veka, kada postaju sastavni deo hrišćanskog bogosluženja. Zasluga za uvođenje zvona pri pozivanju vernika na službu najčešće se pripisuje svetom Pavlinu (353–431), episkopu iz Nole, upravo u Kampaniji.

Mada je tačna receptura, hemijski sastav i profil zvona obično porodična tajna u zvonolivačkim radionicama, poznata je većina koraka u izgradnji složene konstrukcije kalupâ, pomoću kojih se zvono izliva u pesku. Prvo se pravi jezgro sa glinenim slojem, zatim veštačko zvono, pa takozvani kaput. Potom se ruda bakra topi na temperaturi od 1300 stepeni Celzijusa, u nju se dodaju kalaj i druge primese, a ova smesa se hladi do 1080 stepeni i posle 10 minuta uliva u pripremljeni kalup.

Najstariji priručnik za livenje zvona Schedula diversarum atrium napisao je benediktinac Teofil u XII veku. Benediktinski red je bio poznat po odličnim zvonolivcima, ali su se crkvena lica retko bavila ovim tehnički zahtevnim i složenim poslom.

Uobičajeno je da na zvonima bude ugraviran i natpis sa simboličkom porukom. Na velikom zvonu katedrale u Ženevi piše “Pestene fugo, pello daemones” (“Gonim kugu, teram đavole”). U 12. veku postalo je uobičajeno da se na zvonima nalaze molitvene poruke, ali i datum izlivanja, imena darodavaca i majstora.

Najčešći natpis na zvonima crkava na Zapadu je “Vivos voco, mortuos plango, fulgura frango” (“Žive dozivam, mrtve oplakujem, munje lomim”). Munje lomim? Pri srednjoj sili udara malja, kod zvona od 15 kilograma pa sve do 30 tona, vreme trajanja nominalnog tona je između 6 i 20 sekundi, što je mnogo duže od udara i najsilovitijeg groma. Sa tako dugim vremenom utihnuća, svako zvono će imati odzvon koji će se čuti uprkos olujnom vremenu.

S.B.*

—–

Foto: Depositphotos/Olly18

*Tekst je nastao prema eseju “Bat i odzvon” istog autora objavljenom u nedeljniku “Vreme” broj 822

Ovu i druge priće možete čitati i na www.naukakrozprice.rs